سونامی تخریب بافت تاریخی کرمان

نادر نینوایی: مساله ثبت جهانی و حتی ملی بافت تاریخی کرمان در این سال‌ها تحقق نیافته و به جای آن سیتی‌سنترسازی بلای جان بافت تاریخی این شهر شده است.
تخریب ادامه‌دار بافت تاریخی کرمان در دهه‌های اخیر کار را به جایی رسانده که تنها قسمت باقیمانده از بافت تاریخی این شهر، راسته بازارها و مجموعه‌های تاریخی موجود در بازار است. جالب آنکه همین تک‌بناهای باقیمانده از بافت تاریخی شهر کرمان هم در سال‌های اخیر مورد هجوم پروژه‌های عظیم پاساژسازی قرار گرفته است.
یکی از این پاساژها که مساحت زیادی هم دارد درست در منطقه گودال خشت‌مال‌ها در حریم کاروانسراها و مجموعه‌های تاریخی بازار- که ثبت ملی هم شده‌اند- ساخته شده است.
این در حالی است که کاروانسراها، راسته‌های بازار و مجموعه‌های تاریخی در کنار هم، شرایط لازم را برای قرار گرفتن در فهرست آثار ثبت جهانی دارند و پرونده‌ای تحت عنوان ساختار تاریخی و فرهنگی شهر کرمان از سال۱۳۸۶ با هدف ثبت این بافت در فهرست موقت آثار جهانی تشکیل شده است.
وضعیت نامساعد بافت تاریخی کرمان
امید ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی، در خصوص وضعیت کنونی بافت تاریخی کرمان به «جهان‌صنعت» گفت: بافت تاریخی کرمان در قیاس با سایر شهرها وضعیت بسیار بدی دارد و تقریبا می‌شود گفت که بافت تاریخی آن تکه‌پاره شده و چیزی از آن باقی نمانده است. در واقع صرفا یک قسمت‌هایی آن هم به صورت جزیره‌ای از بافت تاریخی کرمان باقی مانده است که هسته اصلی آن بازار و مجموعه‌های نزدیک بازار، یعنی مجموعه گنجعلی‌خان، ابراهیم‌خان و حاج‌آقا علی‌وکیل است. هسته بافت تاریخی کرمان به مراتب بزرگ‌تر بوده اما به مرور خانه‌های اطراف از بین رفته‌اند و سپس کوچه‌ها، ساباط‌ها و بادگیرهای قدیمی یک به یک تخریب شده‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت آن گوشتی که بافت تاریخی کرمان داشته به مرور از بین رفته و صرفا استخوان‌هایی که بناهای‌های اصلی ثبت ملی‌شده هستند، به جا مانده است.
وی افزود: در بخش‌های دیگر بافت تاریخی کرمان نیز وضعیت به همین شکل است و می‌توان گفت در برخی کوچه‌ها صرفا «خانه‌باغ» یا حمامی تاریخی باقی مانده است. بنابراین آنچه از بافت تاریخی کرمان به جا مانده جزیره‌ای است. با این همه معتقدم هنوز هم می‌توان اقداماتی را برای حفظ این بافت انجام داد. اگر ضوابط مربوط به میراث فرهنگی از جانب همه دستگاه‌ها اجرا شود، میراث فرهنگی آنجایی را که باید ثبت کند و به خانه‌های تاریخی مجوز تخریب داده نشود، می‌توان آینده روشن‌تری برای بافت تاریخی کرمان متصور بود.
علل تخریب بافت تاریخی کرمان
تخریب بافت تاریخی کرمان بر اثر مجموعه‌ای از عوامل رقم خورده است که از زیاده‌خواهی بخش خصوصی و سیتی‌سنترسازی، تا رعایت نشدن ضوابط میراث فرهنگی و بعضا اقدامات نهادهای شهری را شامل می‌شود.
ابراهیمی فعال میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که علت اصلی تخریب بافت تاریخی کرمان چیست، گفت: به نظرم مساله اصلی آن نگاه بالادستی است که در کرمان وجود ندارد که باید اولویت آن حفظ میراث فرهنگی و ترویج گردشگری باشد. شهر کرمان واقعا شهری تاریخی است و به لحاظ فضا نیز فضای کمی در اختیار ندارد. این شهر بسیار گسترده است و به راحتی می‌توان خارج از بافت تاریخی، پروژه‌های عمرانی را انجام داد. متاسفانه برخی پروژه‌ها از جمله سیتی‌سنترها جایی جانمایی می‌شوند که جایگاه آنها نیست. هم از لحاظ سازه‌ای برای بناهای تاریخی همجوار و هم به لحاظ ضوابط قانونی، خط آسمان و حریم منظر میراث فرهنگی چالش‌هایی ایجاد می‌کنند. حتی ایجاد سیتی‌سنتر در بافت تاریخی موجب تشدید مساله ترافیک شده و دامن آثار و بناهای تاریخی را می‌گیرد.
وی افزود: زمانی که ضوابط اجرا نشود و به یکی دو پروژه مجوز داده شود، دیگر نمی‌توان جلوی موج ایجاد‌شده را گرفت و می‌بینید که اندک‌اندک تمام خانه‌های تاریخی تخریب می‌شوند و نوسازی و بلند‌مرتبه‌سازی در بافت اتفاق می‌افتد. متاسفانه در خصوص بافت تاریخی کرمان ضوابط مشخصی وجود ندارد و مثل سایر شهرها نیست که در بافت تاریخی نمای سنگ یا ساخت‌و‌ساز با ارتفاع بلند ممنوع باشد. نتیجه این روند آن بوده که در کرمان شاهد آن باشیم که حریم‌های درجه یک رعایت نشده و در پلاک‌های مجاور بناهای تاریخی نیز ضوابط بافت تاریخی رعایت نمی‌شود که این موضوع هم برای کسی مهم نیست.
حال ناخوش بازار تاریخی کرمان
یکی از آثار شاخص تاریخی کرمان بازار کرمان بوده که بخش مهمی از بافت تاریخی این شهر نیز محسوب می‌شود. بازار بزرگ کرمان از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصربه‌فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار طولانی‌ترین راسته بازار ایران محسوب می‌شود و عمدتا پس از سده هشتم هجری قمری ساخته شده‌است. باوجود اهمیت بالای بازار کرمان اما این بازار حال و روز خوشی ندارد.
ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی کرمان، در این خصوص گفت: از لحاظ ساماندهی متاسفانه وضعیت بازار مناسب نیست. یکسری از مغازه‌داران لوله‌کشی گاز کرده‌اند و یکسری آب کشیده‌اند و حتی بعضی (در مغازه‌های بازار) آسانسور زده‌‌اند یا دیوارها را از داخل تخریب ‌کرده‌اند. حتی دیده شده که ستون‌های بازار را از داخل تخریب و کوچک‌تر می‌کنند تا مغازه‌شان بزرگ‌تر شود. مواردی نظیر تخریب پله‌های داخل مغازه‌ها و دستکاری در بخش داخلی مغازه‌ها نیز اتفاق می‌افتد.
وی در خاتمه گفت: «در گذشته از این اتفاقات بیشتر در بازار کرمان می‌افتاد، الان تا حدودی بیشتر جلوی آن را گرفته‌اند، اما متاسفانه همچنان این اتفاقات می‌افتد. با این تفاسیر می‌توان گفت در بازار کرمان تا حدودی مسائل میراثی بهتر از سایر نقاط بافت تاریخی کرمان رعایت می‌شود، اما در این بازار نیز هنوز خیلی جا برای کار وجود دارد.»
با توجه به اهمیت بالای بافت تاریخی و بازار کرمان انتظار می‌رود وزارت میراث فرهنگی به موضوع ورود کرده و ضمن تدوین مصوبه مشخص برای حفظ این بافت ارزشمند، جلوی تخریب و ساخت و ساز در آن را بگیرد.
انتهای پیام