گورستان زیرین ری را شخم زدند
گزارش میدانی؛ مریم اطیابی ، سعید فتوحی
بقایای چند برج آرامگاهی و ۱۱۸ گور اسلامی ری در سایه بی‌توجهی محض میراث فرهنگی استان تهران محل دپو نخاله‌ها و تسطیح زمین برای کشاورزی است
در دامنه جنوبی کوه بی‌بی شهربانو مقابل و غرب کوه برج نقاره‌خانه و در حاشیه باغات معروف به «شازده» در ری، گورستان زیرین واقع شده است. گورستانی که زمانی ۱۱۸ گور با چهار نوع تدفین ایلخانی داشته اما اکنون از آنها تنها خرده خشت‌ها و سفال‌هایی باقی مانده است و به یُمن بی‌کفایتی میراث فرهنگی استان تهران زمین‌های اطراف آن برای کشاورزی تسطیح شده تا آنجا که بخشی از این گورستان در همین چند وقت برای کشاورزی بهاری شخم زده شده است.
نه تابلو معرفی وجود دارد نه نشانی که عنوان کند محوطه تا کجا حریم دارد و حتی تاریخچه‌اش چیست! هنگامی که قرار بوده طرح هادی روستای هفت‌دستگاه نسوز تعیین شود عرصه و حریم ابلاغ شده .
پشت کوه نقاره‌خانه را که دور بزنید و از هفت دستگاه عبور کنید، به گورستان ایلخانی می‌رسید. نامش هفت دستگاه است چون روزگاری هفت دستگاه خانه آنجا ساخته شده اما امروز دست‌کم چهل-پنجاه خانه نمایان است.
اینجا کلا محوطه تاریخی است بین محدوده دامنه کوه بی‌بی شهربانو و برج نقاره‌خانه و در اطراف تا چشم کار می‌کند مزارع کشاورزی. شهرداری منطقه ۲۰ هم در نزدیکی این محدوده، پارک جنگلی حدود ۲۰ هکتاری احداث کرده با مسیر دسترسی از محله هفت دستگاه.
کنار درختان خرده سفال‌ها مشهود است.کافی است ۳۰۰ متر جلوتر بروید. بر روی زمین کاشی‌های آبی رنگ فیروزه‌ای نمایان است و حجم عظیمی نخاله. کمی که تپه‌های کوچک برامده را پیاده گز کنید، بقایای پایه دو برج آرامگاهی نمایان است شبیه برج طغرل! جلوتر کشاورزان مشغول‌اند و دست چپ پشت یک تپه زمین را تا کنار جاده تسطیح کردند برای کشاورزی بدون هیچ‌تکدر خاطری. بیشترش را خاک ریخته‌اند اما هنوز بقایای خشت سلجوقی و خرده کاشی‌های آبی و سبز در آن نمایان است.اما از گورها خبری نیست! هوش زیادی نمی‌خواهد تا با دیدن محوطه متوجه تاریخی بودن آن شوید.
اما مشخص نیست در طول همه این سالها میراث فرهنگی استان تهران چرا هرگز کوچکترین توجهی به حاصل دسترنج پیشکسوتان باستان‌شناسی ایران نداشته و به جای آزادسازی محوطه دودستی آن را تقدیم شهرداری و کشاورزان کرده است.
کاوش‌های شهرری پس از اشمیت در سالهای ۱۹۳۴م.(۱۳۱۲ .ش)، مربوط به سالهای ۵۳-۵۴ است همان سالهایی که شادروان شهریار عدل و یحیی کوثری مسئولیت علمی و اداری کاوش‌های ری را برعهده داشتند و مرکز باستان‌شناسی ایران برای ری آرزو‌ها داشت.
خسرو پوربخشنده پیشکسوت باستان‌شناس از جمله کسانی بوده که در دهه هفتاد همراه هیات کاوش به سرپرستی یحیی کوثری در گورستان زیرین کار کرده است.
او از سردابه‌های آرامگاهی چلیپایی شکلی سخن می‌گوید که کوثری و شادروان شهریار عدل در دهه پنجاه در این منطقه و در درون برج‌ها کاوش کردند و از حضور افرادی چون حسین بختیاری، ژیلا( فاطمه) کریمی، فیروزه شیبانی، اسماعیل یغمایی در این تیم خبر می‌دهد.
او می‌گوید این کاوش‌ها بین سالهای ۵۳-۵۴ انجام شد. اما با فاصله بیست سال در دهه هفتاد بار دیگر ادامه یافت. آن زمان خانم‌ها حمیده چوبک و فیروزه شیبانی، من و … به سرپرستی اقای کوثری مشغول شدیم. اطلاعات تکمیلی را خانم شیبانی دارند کسی که پی برج‌ها را طوری مرمت و بازسازی کرد که رونوشت برابر اصل بود اما در عین حال تفاوت را نشان می‌داد.
اطراف این منطقه رودخانه‌ای بود و آن زمان مردم کشاورزی می‌کردند. پایگاه ما تپه میل بود و هر روز به اینجا می‌آمدیم یک پُشته دست‌نخورده بزرگ.
یادم هست در برج آرامگاه‌های ایلخانی به تابوتی با میخ رسیده بودند. تابوتی از چوب صنوبر که به پایگاه چشمه علی بردند. وقتی نمونه چوبش را در دانشکده کشاورزی آزمایش کردند، گفتند صنوبر است.چوبی که در دهه هفتاد اصلا در زمین‌های ری یافت نمی‌شد و نشان می‌داد ری در دوره ایلخانی به لحاظ اقلیمی چقدر خوش آب و هواتر و پرآب‌تر بوده است.
او می‌گوید حتما اقای کوثری اینجا را تعیین عرصه و حریم کرده‌اند.این محوطه ثبت ملی شده و کسی حق کوچکترین تعرض به آن را ندارد.اینجا باستان‌شناسان دقیقی کار کرده‌اند. میراث فرهنگی ری باید برای حفظ این محوطه گرانبها تلاش کند.
انتهای پیام
