تعرض به محوطه ثبت نشده ساسانی- اسلامی شهر کهن نرماشیر

شهر کهن نَرماشیر در جنوب شرق کرمان قرار دارد. بر پایه شواهد بدست آمده، این شهر از عصر ساسانی تا اواخر تیموری گسترش داشته اما در دوره صفوی از رونق افتاده و متروک شده است.

نرماشیر که تا سال ۱۳۷۷ رسما به‌نام روستای رستم‌آباد شناخته‌می‌شد، طبق مصوبه جلسه هیئت دولت در تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۷۷ به شهر تبدیل شد و نام آن نیز به شهر نرماشیر تغییر یافت. در دی ماه سال ۱۳۸۹ بنا به پیشنهاد وزارت کشور و با تصویب هیئت وزیران، شهرستان نرماشیر در تابعیت استان کرمان ایجاد شد و شهر نرماشیر به عنوان مرکز این شهرستان تعیین گشت.

قادر شیروانی (باستان‌شناس) با اشاره به آنکه چند روز پیش در سفری که به شهرستان نرماشیر و منطقۀ قدیمی و دیدنی آن چُغوک‌آباد در استان کرمان داشته، به طور اتفاقی، تخریب گسترده و ساخت‌وسازهایی در درون عرصۀ شهر قدیم نرماشیر، نظرش را جلب کرده، گفت: متأسفانه بخش‌های زیادی از این مجموعۀ مهم باستانی در حال تخریب و تسطیح است. بررسی و مشاهده عکس‌های ماهوارهای چند ماه پیش نشان می‌دهد که بخش‌هایی از این محوطه، ازجمله پشته‌هایی از بقایای معماری در نزدیکی ارگ شهر تاریخی نرماشیر، در این مدت مورد تعرض و تخریب قرار گرفته و ساخت‌وسازهایی در پای ارگ نرماشیر و درون عرصۀ این شهر تاریخی انجام شده و همچنان ادامه دارد.

او تصریح کرد: شواهد سطحی در این محوطۀ ارزشمند تاریخی، نشان می‌دهد که دستکم در دوره‌های تاریخی به ویژه دوره ساسانی و قرون اولیه و میانۀ دورۀ اسلامی شهر و سکونتگاه مهمی بوده است. مقدسی در قرن چهارم هجری نرماشیر را یکی از پنج کوره (یا شهرستان) ولایت کرمان و بارانداز کالاهای عمان و خراسان معرفی می‌کند و از باغستان و کوشک‌ها و مسجد زیبای آن تمجید می‌کند.

شیروانی با اشاره به آنکه اهمیت این محوطه ارزشمند تاریخی از یکسو و شدت تخریب، تسطیح و خاکبرداری و اقداماتی از قبیل ساخت و سازهای جدید در عرصه این محوطه از سوی دیگر، باعث کنجکاوی و پرس و جو از اهالی در خصوص عوامل یا عاملان تخریب این شهر تاریخی و کهن شد، افزود: پس از اینکه خود را معرفی کردم و گفتم که محقق و مدرس باستان‌شناسی هستم و اهالی از ارتباط کاری‌ام با میراث فرهنگی مطلع شدند، متأسفانه ضمن به سخره گرفتن اداره میراث فرهنگی و ناتوانی همکاران میراثی‌مان در حفظ و حراست و جلوگیری از تخریب‌ها، اخبار و اطلاعات نگران کننده‌ای را در اختیار می‌گذاشتند. افرادی از اهالی منطقه که خود به شدت از تخریب‌های صورت گرفته شاکی و نگران بودند، متفق‌القول تعرض و تخریب‌های صورت گرفته را به فردی ربط می‌دادند که عمدتاً شبانه و با حمایت یکی از مقامات مسئول، این کار را انجام داده است.

این باستان‌شناس یادآور شد: همچنین آنها مدعی بودند که به طرح شکایت و مراجعه به مقامات قضایی و تشکیل پرونده‌ای در دادگاه و همچنین تهیه استشهادنامه و مراجعه و ابلاغ به استانداری و اداره میرث فرهنگی نیز پرداخته‌اند ولی هنوز نه تنها جوابی نگرفته‌اند، بلکه گویا در همین یکماه گذشته تغییراتی در مدیریت میراث شهرستان نرماشیر نیز انجام گرفته و امکان ادامۀ تخریب در این محوطۀ باستانی همچنان ادامه دارد. بخش رنج‌آور گفتگو با مردم منطقه، دیدگاه و واکنشی بود که نسبت به این موضوع داشتند؛ آنها ضمن منفعل خطاب کردن وزارت میراث فرهنگی در خصوص اقدامات حقوقی برای حراست و صیانت از این اثر و آثار مشابه دیگر در منطقه، از واژۀ زمین‌خواری نیز برای عاملان تخریب و تعرض به آن استفاده می‌کردند.

شیروانی با تاکید بر آنکه از آنجا که در مقام تأیید یا تصدیق گفته‌های ایشان نیستم از ذکر نام فرد تخریب‌کننده و آن مقام مسئول خودداری کرده، اما ذکر نکاتی در این باره لازم است، گفت: ثبت نبودن یک اثر مهم تاریخی در فهرست آثار ملّی، که ممکن است به دلایلی چون تعدد محوطه‌های باستانی در کشور یا کمبود امکانات و یا قصور نهادهای مسؤول رخ داده باشد، نمی‌تواند دلیلی برای توجیه تیشه زدن به ریشه‌های فرهنگی و تمدنی و نابود کردن دارایی‌های میراثی و تاریخی ملّت و مردم ما باشد. تاکنون گزارش‌ها و شواهد متعددی از تخریب آثار و محوطه‌های باستانی در مناطق مختلف کشور دیده‌ایم که بیشتر تخریب‌ها از سر ناآگاهی و عدم شناخت کافی مردم از آن محوطه یا اثر بوده است. اما اینبار برای جلوگیری از تخریب محوطه تاریخی-فرهنگی و ارزشمند «شهر قدیم نرماشیر»، شهروندان عادی و اهالی منطقه پیگیری‌های لازم را کرده‌اند و منتظر همکاری متولیان و مقامات مسئول در این زمینه هستند!

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: متأسفانه آگاهی بخشی تاریخی و توجیه عمومی در خصوص اهمیت آثار و مواریث فرهنگی ما ضعیف است. هم مردم و هم مسئولان ما باید بدانند که آثار باستانی و میراث فرهنگی این کشور، این بقایای ارزشمند از تاریخ و تمدن پر افتخار میهن عزیزمان ایران، مسئله‌ای نیست که با تصمیم‌گیری‌های نادرست و سلایق و منافع شخصی مورد تخریب قرار گرفته و از بین بروند. بدون شک ما نیز توسط نسل‌های آینده قضاوت خواهیم شد و این حق را نداریم که هم نسل خود و هم نسل‌های آینده را از دیدن و شناخت مواریث فرهنگی و تاریخ و مدنیت این سرزمین محروم کنیم. امیدوارم که مسئولان در اسرع وقت از تخریب هر چه بیشتر مجموعۀ باستانی «شهر قدیم نرماشیر» جلوگیری کرده و همانطور که مردم منطقه خواهان هستند و طبق قانون با عامل یا عاملین تخریب این اثر ملّی برخورد کنند.

نرماشیر ثبت ملی نیست و دستمان برای حفاظت بسته است

در ادامه این گزارش، با فریدون فعالی (مدیر کل میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان) گفتگو کردیم. او از ثبت نشدن «شهر قدیم نرماشیر» در فهرست میراث ملی خبر داد و به ایلنا گفت: با توجه به مسائلی که در خصوص این منطقه و محوطه مطرح شده است گروهی از باستان شناسان را برای بررسی ثبت این منطقه اعزام کرده ایم. این مهم که آیا این محوطه قابلیت ثبت در فهرست میراث ملی را دارد یا خیر باید توسط باستان شناسان استان مورد تایید قرار گیرد.

فعالی با اشاره به آنکه این روزها روستاها و شهرهای متعددی هستند که تمایل دارند به هر شکل و نحوی خود را به حوزه گردشگری و میراث فرهنگی متصل کنند، ادامه داد: بسیاری از افراد هستند که ادعا می کنند منطقه و محوطه که در آن زندگی می کنند یک منطقه به محوطه میراثی و گردشگری است اما ما باید تمامی این نکات عوامل در خصوص مناطق محوطه‌ها بررسی و سپس نظر خود را اعلام کنیم در حال حاضر نیز گروهی از کارشناسان را برای بررسی منطقی به نرماشیر اعزام کرده‌ایم به محض این که گزارش آن ها ارائه شود نظرمان را در خصوص لزوم ثبت این منطقه در فهرست میراث ملی اعلام خواهیم کرد. اگر نرماشیر یک شهر باستانی و تاریخی باشد قاعدتاً باید فهرست میراث هم نیستند شود سپس ما می‌توانیم ضوابط میراث را در خصوص حفاظت و حراست از حریم و عرصه این محوطه اجرا و اعمال کنیم.

مدیرکل میراث و گردشگری استان کرمان در پاسخ به این سوال که آیا درحال حاضر می‌توان جلوی ساخت و سازهایی که در عرصه شهر قدیمی نرماشیر در حال اجرا است را گرفت، گفت: تا زمانی که ضوابط ثبت محوطه و منطقه انجام نشود قاعدتاً نمی‌توان ضابطه ثبت میراث ملی را در خصوص منطقه اجرا کرد. در مرحله نخست باید این منطقه در فهرست میراث ملی ثبت و ضوابط در خصوص آن مصوب شود که بتوان از آن حفاظت و حراست کرد.

تعیین عرصه و حریم نرماشیر در سال ۹۳

سعید امیرحاجلو (باستان‌شناس) که در سال ۹۳ برای تعیین عرصه و حریم نرماشیر به این منطقه اعزام شده بود در خصوص اهمیت این محوطه به ایلنا گفت: با وجود آنکه کارهای تعیین عرصه و حریم محوطه نرماشیر در سال ۹۳ انجام شد اما تا آنجا که اطلاع دارم اما گویا کارهای ثبت آن در فهرست میراث ملی به تازگی به جریان افتاده است. بر اساس گمانه‌هایی که در آن زمان زده بودیم این محوطه یک محوطه ساسانی- اسلامی است. به این معنا که از دوره ساسانی این محوطه تبدیل به یک شهر شده است و تا اواسط دوره اسلامی نیز به حیات خود ادامه داده. حتی یکی از پنج ولایت اصلی کرمان در کنار سیرجان، جیرفت فهرج و بم و… بوده است.

او با اشاره به آنکه عرصه و حریم که برای نرماشیر پیشنهاد شده بود وسعت بیشتری از آن چیزی داشت که در حال حاضر قرار است مصوب شود، گفت: با توجه به مشکلاتی که در منطقه وجود داشت ظاهراً همکاران میراثی ما در استان بر آن شدند تا برای آنکه بتوانند ثبت این منطقه را تسهیل کنند ترجیح دادند تا عرصه و حریم را کوچکتر کند فکر کنم در حال حاضر کارهای ثبت نرماشیر در فهرست میراث ملی به مراحل نهایی رسیده باشد.

این باستان‌شناس در پاسخ به سوالی مبنی بر اهمیت محوطه تاریخی نرماشیر و ساخت و سازهایی که در حال حاضر در عرصه این منطقه در حال انجام است، گفت: همان زمانی که برای تعیین عرصه و حریم به نرماشیر رفته بودیم تجاوزهایی به عرضه شده بود و ساخت و سازهای در آن بخش صورت گرفته بود چنانکه علاوه بر خانه‌های مسکونی یک مرغداری و یک شرکت نیز در آن بخش فعال بودند. ضمن آن که طی چند سال گذشته که به این محوطه سر زدم شاهد گسترش زمین های کشاورزی بر روی عرصه بودم. این در حالی است که در سال ۹۳ که گمانه زنی را در این محوطه انجام دادیم هیچ زمین کشاورزی روی عرصه فعال نبود.
منبع:ایلنا
انتهای پیام