آذربایجان شرقی، رکورد دار خروج آثار از فهرست ثبت ملی: بافت تاریخی تبریز، حیات خلوت بساز فروش‌ها
شاید کسی یادش نباشد اولین بار کدام شهردار، پای مجوز ساخت ساختمان‌های چند طبقه و دست درازی به بافت تاریخی تبریز را امضا کرد، اما دیدن ساخت و سازهای ادامه‌دار در بافت تاریخی نشان می‌دهد، هنوز هم کم نیستند افرادی که مجوز داده‌اند تا بافت تاریخی به حیات خلوت بساز بفروش‌ها تبدیل شود.
به گزارش اشکان نیوز ، هر چند علم شهرسازی با انعطافی علمی و منطقی، اصلاح بافت فرسوده را جایز دانسته، اما بافت تاریخی در بسیاری از اوقات، قربانی برداشتی اشتباه به نام بافت فرسوده می‌شود، بافت تاریخی تبریز هم از این قاعده مبری نبوده و فرقی نمی‌کند قطار شهری باشد یا ساختمان‌سازی، قدرت سرمایه‌داری همیشه بیشتر است، با وجود اینکه اداره کل میراث فرهنگی اقدام به پیگیری قضایی و تشکیل پرونده‌های متعدد در این خصوص کرده است، اما راه زیادی تا برخورد جدی با متخلفان باقی بوده و به نظر می‌رسد قوانین موجود به اندازه‌ی کافی بازدارنده نیستند.
انگشت اتهام در دخالت‌های واضح و نابجا در بافت تاریخی و حریم آثار تاریخی به سمت هر ارگانی که باشد، یک سمت آن به شهرداری برمی‌گردد، در این میان ساخت و سازهای غیرمجاز و در برخی موارد مجازی که مهر تایید شهرداری را گرفته‌اند و هرگز قلع و قمع نشده‌اند، هم دلیل دیگری بر قدرت سرمایه‌داری بوده و انتظار می‌رود شهرداری تبریز، قوانین حفاظت از بافت تاریخی را قاطعانه‌تر اجرا کند.
ماده ۱۰ ضوابط فنی و حقوقی حاکم بر بافت تاریخی که سال گذشته به تصویب رسیده، می‌گوید در رسیدگی به تخلفات ساختمانی و املاک واقع در حریم آثار و محدوده بافت‌های تاریخی فرهنگی و کمیسیون‌های موضوع مواد ۹۹ و ۱۰۰ قانون، شهرداری‌ها مکلفند منحصرا قلع و قمع مستحدثات بدون پروانه و یا مازاد بر پروانه ساختمانی صادر شده را در صدور رای لحاظ کنند.
مصوب نشدن طرح حمایت از آثار تاریخی و بی‌توجهی به اجرای قوانین موجود تا جایی پیش رفته که آذربایجان شرقی تبدیل به یکی از استان‌های رکورددار خروج آثار تاریخی از فهرست ثبت ملی شده است.
مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی آذربایجان شرقی با اشاره به اظهارات مدیرکل حقوقی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خرداد ماه سال جاری، می‌گوید: آمار خروج آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی، نشان داد که ۱۷ اثر طی هفت سال گذشته با حکم دیوان عدالت اداری کشور از فهرست آثار ملی خارج شده است که بیشترین آن مربوط به استان آذربایجان شرقی و سپس آذربایجان غربی، اصفهان و گلستان است.
دکتر احد نژادابراهیمی با برشماری برخی از آثار خارج شده از فهرست آثار ثبت ملی شده، می‌گوید: خانه‌ی حمیدزاده واقع در چهار راه نادر یا ضلع شمال غربی باغ گلستان، خانه‌ی گنجه‌ای‌زاده در محله‌ی مقصودیه و مطب دکتر دیلمقانی از جمله‌ی این آثار بودند.
گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است
او با بیان اینکه متاسفانه گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است، می‌افزاید: از سال ۶۹ که شورای عالی معماری و شهرسازی طبق مصوبه‌ای تبریز را به عنوان یکی از شش شهر تاریخی معرفی کرد، مقرر شد ضوابط بافت تاریخی تبریز نوشته شود که مهندس مشاوران عرصه، ضوابطی کالبدی را نوشتند، اما تدوین این مصوبه همیشه چالشی بزرگی بین بخشی که توسعه‌ی شهر، ساخت و ساز و نوسازی را بر عهده دارند مانند شهرداری، مسکن و شهرسازی، سازمان عمران و برخی ادارات دخیل و در مقطعی استانداری بوده که در تصویب و پیشبرد مگاپروژه‌هایی مانند پروژه‌ی مجموعه‌ی عتیق، صاحب‌الامر، میار میار و مجموعه‌ی بلوک پاساژ، نقش داشتند.
عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز، می‌گوید: این مگا پروژه‌ها از افتضاح‌ترین طرح‌هایی بودند که با وجود علم و آگاهی بر اینکه در هیچ جای دنیا جواب نداده‌اند، مدیران توسعه‌ی شهری بسیار علاقه‌مند به اجرای چنین پروژه‌هایی بودند، اصرار بر ساخت و ساز پیرامون بناهایی مانند مجموعه‌ی تاج‌الدین علیشاه گیلانی معروف به ارگ علیشاه، مقبره الشعرا و محله‌ی پاساژ تبریز دلیل بر این است که مدیران عالی شهر امروز هم بسیار علاقمند به اجرای این نوع پروژه‌ها هستند.
او می‌افزاید: در سال ۹۵ شواری عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای را تعیین کرد و از مدیران شهری تبریز خواست که در عرض ۱۰ ماه ضوابط و مقررات ویژه‌ی بافت تاریخی تبریز را تهیه کرده و برای تصویب به این شورا ارسال کنند، اما متاسفانه با وجود گذشت نزدیک به پنج سال از این مصوبه تا کنون هیچ مصوبه‌ای در این خصوص نوشته نشده و تلاش‌ها و پیگیری‌ها برای تهیه این مصوبه فقط و فقط در برگزاری نشست‌ها و جلسات خلاصه شده و خروجی مثبت و روشنی نداشته و مدام تمدید می‌شود.
دلیل مصوب نشدن طرح بافت تاریخی فرهنگی تبریز بر هیچ کسی مشخص نیست
نژادابراهیمی خاطرنشان می‌کند: مشاوران کار را تا حدودی پیش بردند، اما تاکنون خروجی برای گرفتن مصوبه وجود نداشته و دلیل این امر هم برای هیچ کس مشخص نیست که چرا این طرح نمی‌خواهد مصوب شود؟، به ظاهر همه خودشان را مشتاق و علاقمند به مصوب شدن این طرح نشان می‌دهند، اما در عمل اتفاقی نیفتاده و همیشه برای انجمن‌های حمایت از آثار تاریخی سوال بوده که این ضابطه چرا مصوب نمی‌شود ؟.
وی معتقد است: مدیران علاقه‌مند توسعه‌ی شهری، مصوب شدن طرح ویژه‌ی بافت تاریخی را برابر با از دست دادن درآمدهای شهری خودشان می‌دانند، از این رو علاقه‌مند و پیگیر حفاظت از بافت تاریخی، کوچه‌های تاریخی و خط آسمان تاریخی و فضای سبز موجود در بافت تاریخی نیستند و پارادایم و گفتمانی در این خصوص شکل نگرفته است.
دکتر فریدون بابایی اقدم، استاد دانشگاه تبریز و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز نیز در این خصوص با بیان این که بافت‌های تاریخی تبریز اغلب در هسته‌های اولیه‌ی شهر و مرکز آن واقع شده‌اند، به ایسنا می‌گوید: توسعه‌ی فیزیکی شهر نیز با گذر زمان در اطراف این هسته‌ها انجام شده است، ما نمی‌توانیم بگوییم بخشی از شهر که میراث معنوی و فرهنگی در آن قرار دارد، باید خالی از سکنه باشد.
نبود طرح مصوب بافت تاریخی موجب دوگانگی شده است
او می‌افزاید: نحوه‌ی مواجهه‌ی شهرداری‌ها و مدیریت شهری در این مناطق تا حدودی پیچیده بوده، اما در هر صورت باید طرح مصوبی داشته باشیم که نحوه مداخله در بافت‌های تاریخی را به روشنی بیان کند، متولی بافت‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی است، اما شهرداری نیز در آن دخالت دارد و این باعث ایجاد نوعی دوگانگی شده و چالش اصلی در بافت‌های تاریخی هم همین است، به همین دلیل شهروندان نمی‌دانند با ضوابط میراث فرهنگی در منطقه زندگی کنند یا با ضوابط شهرداری.
وی با اشاره به ایجاد شهرداری منطقه ۸ ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز، می‌گوید: بخشی از بافت تاریخی در منطقه ۱۰ نیز واقع شده است، بندهای ۲۳ تا ۲۷ طرح جامع تبریز مصوب سال ۹۵، مربوط به بافت تاریخی بوده که شرکت عمران و بهسازی کشور (بازآفرینی شهری کنونی) شهرداری تبریز و اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی را مکلف به تهیه‌ی طرح ویژه‌ی بافت تاریخی و فرهنگی تبریز طی ۱۰ ماه کرده است، اما تا به حال با گذشت چهار سال هنوز خبری از این طرح نیست.
بابایی اقدم خاطرنشان می‌کند: اداره کل میراث فرهنگی به کمک مهندس مشاوران، اقدام به تهیه‌ی این طرح کرده و گزارشات این گروه بارها در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز و جلسات متعدد ارائه شده است، بر همین اساس ضوابط مربوط به هر پلاک و هر بلوک متفاوت از سایر بلوک‌ها است، هر چند طرح مراحل تصویب نهایی‌اش را سپری نکرده، اما طرح بسیار ارزشمندی است که میزان مداخله در بافت تاریخی فرهنگی و تکلیف شهروندان را مشخص می‌کند.
او می‌گوید: شاید نبود طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز سبب شده است تا بسیاری از بافت‌های تاریخی تبریز مانند بازار به صورت متروکه و مخروبه باقی بماند، تدوین این طرح باعث می‌شود ضمن شناسایی بافت‌های تاریخی و مشخص کردن تکلیف دستگاه‌های اجرایی دخیل، از فرسودگی کالبدی و فرسودگی کامل شهری، جلوگیری شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز خاطرنشان می‌کند: به عنوان مثال در پروژه‌هایی مانند بلوک باغ گلستان، بلوک میارمیار و پروژه آیسان اقداماتی در دوره‌های قبلی از طرف شهرداری انجام شده است، دولت جمهوری اسلامی نیز تعهداتی در قبال حریم منظر، حریم درجه یک و عرصه‌ی بازار دارد، از این رو به تاکید شده است تا حریم منظرها هم در اقدامات عمرانی در نظر گرفته شوند و این پروژه‌ها تا مصوب نشدن طرح جامع، مسکوت باقی بمانند.
او در پاسخ به ادعای اداره کل میراث فرهنگی مبنی بر عدم استعلام شهرداری‌ها به هنگام ساخت و ساز در بافت‌های تاریخی، می‌گوید: شهرداری این ادعا را تکذیب کرد، در مجموع جلسات ما همواره صحنه‌ی درگیری بین سازمانی کارشناسان دو مجموعه‌ی میراث فرهنگی و شهرداری بوده؛ معتقد هستم امروز منافع سازمانی منجر به چنین ناهماهنگی‌ها و در نهایت منجر به آسیب دیدن هویت شهری می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، با بیان اینکه بخش عمده‌ای از هویت تبریز از تاریخی بودن آن نشات پیدا می‌کند، می‌گوید: تبریز یکی از شش شهر تاریخی کشور به شمار می‌آید، با وجود دخالت‌های شهروندان و شهرداری در بافت تاریخی آن، هنوز بیش از ۶۰۰ اثر تاریخی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها تملک و تعدادی مرمت شده و بخش عمده‌ای بلاتکلیف هستند و قطعا اگر تدبیری نباشد، شاهد تخریب آن‌ها مانند جاهای دیگر و طبق روال تبدیل آن به بافت نوسازی شهری، خواهیم بود.
او در بخش پایانی سخنانش، زودبازده‌ترین و بهترین راه برای جلوگیری از دخالت‌های نابجا در بافت تاریخی و فرهنگی تبریز و روشن شدن تکلیف دستگاه‌های دخیل و شهروندان را تدوین طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی توسط اداره کل میراث فرهنگی می‌داند.
احمد حمزه‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز با تشریح آخرین اقدامات در راستای تدوین طرح ویژه‌ی بافت تاریخی فرهنگی تبریز، می‌گوید: متاسفانه برخی از مردم و مسئولان متولی شهر و شهرسازی و برنامه‌ریزهای شهری با مفهوم بافت چندان که باید، آشنا نیستند، بنای تاریخی در کنار بافتی که در آن قرار دارد، معنی پیدا می‌کند، در حالیکه در شهرسازی نگاه به صورت واحد است، چنین نگاهی به این شباهت دارد که انسان را بدون دست و پا انسان کامل بنامیم. مطالعات و ضوابط بافت تاریخی به صورت بلوکی توسط کارشناسان در حال تدوین بوده و به‌تبع ضوابط مربوط به بلوک چسبیده به بازار با ضوابط بلوکی که از بازار فاصله دارد، متفاوت خواهد بود، در حوزهی گردشگری هم حاضر به برگزاری نشستهای تخصصی و معرفی جاذبههای گردشگری استانمان هستیم.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز حفاظت و مرمت را دو وظیفه‌ی اصلی اداره کل میراث فرهنگی عنوان کرده و به ایسنا می‌گوید: تمامی دستگاه‌ها تمامی آثار با ارزش تاریخی و فرهنگی، موظف هستند قبل از هرگونه اقدام، اجرا و تصمیم‌گیری در بافت تاریخی، حریم بنای تاریخی و بنای تاریخی از میراث فرهنگی درخواست استعلام کنند که متاسفانه این کار انجام نمی‌شود و یا در صورت دریافت استعلام هم آن طور که می‌خواهند، عمل می‌کنند. و یا کارفرما تخلف می‌کند.
در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم
علیرضا قوچی با بیان اینکه در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم، ارایه‌ی مشاوره، مکاتبه، تذکر و شکایت را از مراحل برخورد با متخلفان در بافت تاریخی، عنوان می‌کند.
او با اشاره به مشارکت دستگاه قضایی در جلوگیری از تخلف در بافت تاریخی تبریز، می‌گوید: در نامه‌ی دادستان تبریز به شهردار تبریز آمده است مجوزی برای ساخت و ساز در عرصه، حریم و بافت تاریخی و اجازه‌ی تخلف ندهید، امیدواریم با حمایت دستگاه قضایی و دادستان تبریز بتوانیم بیش از پیش از بافت تاریخی حمایت کنیم، در این رابطه از مردم نیز برای حفاظت و پاسداری از بافت تاریخی تقاضای کمک می‌کنیم.
او با تاکید بر اینکه آثار تاریخی فرهنگی نه تنها متعلق به اداره کل میراث فرهنگی بلکه متعلق به عموم مردم است، نقش رسانه‌ها را در شفاف سازی اذهان عمومی و اطلاع رسانی در خصوص تعدی به آثار تاریخی و تبدیل حفاظت از آثار تاریخی به یک مطالبه عمومی، بسیار پررنگ عنوان کرده و می‌گوید: هر گونه تعدی و تجاوز به حریم آثار تاریخی و یا خود اثر طبق قانون مجازات اسلامی، جرم بوده و ماده ۱۰۲ قانون شهرداری‌ها نیز در این خصوص می‌گوید هرگونه ساخت و ساز در حریم، محدوده و بافت تاریخی باید با کسب مجوز از اداره کل میراث فرهنگی انجام شود؛ بندهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ ماده سه قانون اساسنامه وزارت میراث فرهنگی مصوبه سال ۱۳۶۷ هم بر ضرورت کسب مجوز از میراث فرهنگی در صلاحیت تعیین حریم بناها و محوطه‌ها و رعایت ضوابط ابلاغی توسط شهرداری‌ها و دستگاه‌ها، تاکید می‌کند و در بخشنامه‌های هیات وزیران، بخشنامه‌ی مصوب تیر ماه سال گذشته، فصول مختلف برنامه‌های توسعه نیز بر این مهم تاکید شده است، اما متاسفانه در برخی موارد به این قوانین ضعیف عمل می‌شود.
امید است مسئولان ارگان‌های مختلف دست در دست هم داده و بیش از گذشته از حریم بافت تاریخی تبریز حفاظت کنند.
انتهای پیام/نسرین سوار
