چرا شهرهای ایران هویت فرهنگی، هنری و تاریخی خود را از دست داده‌اند؟
شهرهای ایران که روزگاری نماد هویت فرهنگی، هنری و تاریخی این سرزمین بودند، امروز از اصالت ایرانی و اسلامی خود فاصله گرفته‌اند. معماری شهرها به سمت بی‌قوارگی حرکت کرده و جلوه‌های بصری آن‌ها به نمادهایی غیرایرانی و غیراسلامی آراسته شده است، به گونه‌ای که دیگر اثری از شهرسازی ایرانی اصیل در بسیاری از مناطق مشاهده نمی‌شود.
شهرهای ایران از دیرباز با معماری‌های باشکوه و نمادهای فرهنگی خاص خود شناخته می‌شدند. از کاشی‌کاری‌های اصیل و سنتی گرفته تا سازه‌های تاریخی که نمادهای فرهنگ اسلامی و ایرانی را به نمایش می‌گذاشتند. اما امروز، این جلوه‌های هنری و فرهنگی در حال از بین رفتن است و شهرهای ما به‌تدریج هویت و اصالت خود را از دست می‌دهند. این تغییرات در معماری و شهرسازی کشور باعث شده تا بسیاری از شهرهای ایران از نمادهای فرهنگی، هنری و تاریخی ایرانی عاری شوند و جلوه‌های بصری آن‌ها با نمادهایی غیرایرانی و غیراسلامی جایگزین شود.
دلایل فقدان هویت در معماری و شهرسازی ایرانی
۱. فقدان برنامه‌ریزی شهری منسجم:
یکی از اصلی‌ترین دلایل تغییر در چهره شهرهای ایران، نبود یک برنامه‌ریزی شهری منسجم است که بر پایه فرهنگ و هویت تاریخی این سرزمین تدوین شده باشد. بسیاری از طرح‌های شهرسازی بدون در نظر گرفتن اصول معماری ایرانی-اسلامی و با الگوگیری از مدل‌های غربی و مدرن اجرا می‌شوند که نه تنها با بافت تاریخی و فرهنگی ایران همخوانی ندارد، بلکه به‌تدریج باعث از بین رفتن هویت محلی شهرها می‌شود.
۲. رشد بی‌رویه و بی‌قواره ساختمان‌ها:
رشد سریع و بی‌قاعده ساختمان‌سازی در شهرهای ایران یکی دیگر از عوامل از دست رفتن هویت شهری است. در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشور، ساختمان‌هایی بی‌روح و بی‌هویت با مصالح مدرن و طراحی‌های غیرایرانی ساخته می‌شوند که هیچ پیوندی با معماری سنتی و تاریخی ایران ندارند. این سازه‌ها که اغلب با هدف جذب سرمایه و ساخت‌وساز سریع بنا می‌شوند، به جای آنکه نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی باشند، نمایانگر بی‌قوارگی شهری شده‌اند.
۳. جایگزینی نمادهای بصری غیرایرانی و غیراسلامی:
نمادهای بصری که در فضای شهری به چشم می‌خورند، نقش مهمی در شکل‌دهی به هویت شهرها دارند. در گذشته، این نمادها متأثر از هنرهای ایرانی و اسلامی بودند؛ از نقوش گنبدها و مناره‌ها گرفته تا کاشی‌کاری‌های پیچیده. اما امروز، بسیاری از این نمادها جای خود را به جلوه‌های بصری مدرنی داده‌اند که هیچ ارتباطی با اصالت فرهنگی ایران ندارند. این تغییرات باعث شده تا شهروندان در خیابان‌ها و میادین شهری کمتر احساس پیوند با گذشته تاریخی و هویتی خود داشته باشند.
پیامدهای فرهنگی و اجتماعی
از دست رفتن هویت فرهنگی و هنری در شهرهای ایران، پیامدهای گسترده‌ای برای جامعه به همراه دارد. نخست، این مسئله به کاهش حس تعلق و ارتباط شهروندان با شهرها منجر می‌شود. در حالی که معماری سنتی ایرانی همواره با مفاهیم فرهنگی و مذهبی جامعه پیوند داشته است، امروز این پیوند در بسیاری از مناطق قطع شده است.
همچنین، این تغییرات تأثیرات منفی بر گردشگری فرهنگی کشور دارد. گردشگران داخلی و خارجی که به دنبال مشاهده و تجربه فرهنگ و تاریخ ایران هستند، دیگر در بسیاری از شهرهای بزرگ نمی‌توانند نشانه‌های واضحی از اصالت و هنر ایرانی-اسلامی بیابند. بسیاری از شهرهای تاریخی که روزگاری به دلیل معماری بی‌نظیر خود شهرت داشتند، اکنون با ساختمان‌هایی بی‌هویت و بدون ارزش تاریخی جایگزین شده‌اند.
راهکارهای احیای هویت شهری
برای بازگرداندن هویت فرهنگی و هنری به شهرهای ایران، لازم است اقداماتی جدی صورت گیرد. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، توجه بیشتر به معماری سنتی و الهام‌گیری از الگوهای ایرانی-اسلامی در طراحی و ساخت‌وسازهای جدید است. بازسازی و حفظ بناهای تاریخی و فرهنگی و جلوگیری از تخریب آن‌ها نیز از جمله راهکارهای مهم است.
همچنین، ضرورت دارد که در فرایند برنامه‌ریزی شهری، کارشناسان و معماران متخصص در حوزه معماری ایرانی-اسلامی مشارکت داشته باشند و تصمیم‌گیری‌ها بر اساس اصولی انجام شود که بافت تاریخی و فرهنگی هر منطقه را در نظر گیرد. افزون بر این، آموزش و ترویج ارزش‌های فرهنگی و هنری در بین معماران و شهرسازان می‌تواند به طراحی فضاهای شهری منطبق با هویت ایرانی کمک کند.
نقش شهروندان و مشارکت اجتماعی
نقش شهروندان در حفظ هویت شهری بسیار مهم است. مشارکت اجتماعی در حفظ و نگهداری از فضاهای تاریخی و اعتراض به تخریب بناهای فرهنگی و جایگزینی آن‌ها با سازه‌های بی‌هویت، می‌تواند به جلوگیری از نابودی بیشتر هویت شهری کمک کند. سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های فعال در حوزه حفظ میراث فرهنگی نیز می‌توانند در آگاهی‌بخشی و جلب توجه مسئولان به این مسائل نقش بسزایی ایفا کنند.
از سوی دیگر، مشارکت شهروندان در پروژه‌های بازسازی شهری که بر اساس الگوهای فرهنگی و هنری ایرانی انجام می‌شود، می‌تواند حس تعلق به شهر را تقویت کرده و زمینه‌ساز ارتقای کیفیت زندگی شهری شود.
لذا معماری و شهرسازی ایران که روزگاری بیانگر اصالت فرهنگی، هنری و تاریخی این کشور بود، امروز با چالش‌های بزرگی مواجه شده است. فقدان هویت در سازه‌های جدید و بی‌قوارگی فضای شهری، باعث شده است تا بسیاری از شهرهای ایران از نمادهای فرهنگی و اسلامی خود فاصله بگیرند. برای حفظ این هویت و جلوگیری از گسترش بی‌قوارگی شهری، لازم است برنامه‌ریزی دقیق‌تری در حوزه معماری و شهرسازی انجام شود و با بازسازی نمادهای اصیل ایرانی-اسلامی، روح فرهنگ و هنر به شهرها بازگردانده شود.
انتهای پیام
