سرنوشت تمدن هفت‌هزارساله‌ی دامغان چه می‌شود؟
مطهره کشاورز محمدیان
تپه حصار روی ریل فراموشی
نیمروز است، آفتاب بر تن تمدن کهن دامغان می‌تابد، گله گوسفندان از راه رسیده‌اند و هم‌زمان صدای سوت قطار، خواب خفتگان هفت‌هزار‌ساله تپه تاریخی را پریشان کرده است. اینجا تپه‌حصار است، یکی از ارزنده‌ترین میراث‌های تمدن بشری که سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد، باستان‌شناس آلمانی ارنست هرتسفلد نخستین کسی بود که این تپه را شناسایی کرد و به دکتراریخ اشمیت پیشنهاد حفاری این مکان را داد؛ اشمیت که پیش‌تردر میان‌رودان (بین‌النهرین) عراق مشغول کار بود از سوی دانشگاه و موزه‌ی پنسیلوانیای آمریکا کارشناس پروژه تپه حصار شد و در سال ۱۹۳۳ میلادی (۱۳۱۲ خورشیدی) حفاری تپه را آغاز کرد.
تمدن خفته در حصار، در انتظار ثبت جهانی
نیمروز است، اتوبوس می‌ایستد و ده‌ها گردشگر برای بازدید از تپه‌ی هفت‌هزار ساله پیاده می‌شوند. روبه‌روی تابلوی معرفی فرسوده می‌ایستند و گله می‌کنند از اینکه نوشته‌های روی آن بر اثر آفتاب و باد باران کم‌رنگ و ناخوانا شده است.
کسی به استقبال میهمانان محوطه ملی نیامده، کانکس‌هایی که به‌عنوان اتاقک نگهبانی در نظر گرفته شده، خالی‌اند و شرایط نامناسبشان گواه آن است که مدت طولانی از آن‌ها استفاده نشده است. مسیر گذر گردشگران مشخص نیست و هیچ تابلو راهنما و هشداردهنده‌ای در محوطه تپه تاریخی وجود ندارد، راهنمایی نیست که به پرسش بازدیدکنندگان مشتاق و کنجکاو پاسخ دهد. سمت چپ محوطه بنایی دیده می‌شود که سال ۹۶ برای تبدیل شدن به سایت پژوهشی ساخته شده، ساختمانی خالی و رو به ویرانی که درهایش حتا برای استفاده از سرویس های بهداشتی هم باز نمی‌شود. موتورها آزادنه در حریم اصلی تپه تاریخی رفت‌و‌آمد می‌کنند و تا چشم کار می‌کند زمین کشاورزی است.
یک کنشگر میراث‌فرهنگی که گروه گردشگران را همراهی می‌کند، درباره وضعیت تپه ثبت ملی سمنان می‌گوید: شوربختانه مسوولان مربوطه برای حفاظت از تپه دغدغه ندارند، حفاظت ثابت، فنس، حصار و… اینجا وجود ندارد و گله‌ها برای چرا از وسط تپه‌حصار رد می‌شوند. هر لحظه شاهد گذر موتورسواران بومی هستیم که آسیب‌های بسیاری وارد کرده‌اند نمونه‌اش اسکلتی که تا چند سال پیش روی زمین دیده می‌شد و در پیِ بی‌توجهی زیر چرخ موتورسیکلت‌ها ناپدید (محو) شد. شوربختانه هر روز مثل قارچ زمین‌های کشاورزی روی تپه‌حصار دامغان رشد می‌کنند و کشت‌وکارها حتی به بخش‌هایی از کاخ ساسانی رسیده است.
او با اشاره به اهمیت حفظ و پاسداری از تپه باستانی دامغان می‌گوید: این تپه باستانی به‌عنوان مرجع علمی تپه‌های عصر آهن در جهان شناخته شده است و با اصلاح ریل راه‌آهن امیدهای ثبت جهانی آن زنده می‌شود.
نخستین ریل راه‌آهن نزدیک به ۹۰ سال پیش و ریل دوم ۱۳۷۴ بر روی تپه‌حصار کشیده شد، خوشبختانه با وجود مقاومت‌هایی که درگذشته وجود داشت، هم‌اکنون شاهد شکل‌گیری همکاری‌هایی از سوی راه‌آهن هستیم و مسوولان شهرستان دراین‌باره پیگیری‌های خوبی انجام دادند و در نهایت کار پژوهشی موضوع جابه‌جایی ریل راه‌آهن در سفر پیشین رییس‌جمهور به استان سمنان مصوب شد؛ پس از تصویب این طرح پژوهشی، اداره کل میراث‌فرهنگی قراردادی با مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی بست که منجر به انجام کار پژوهشی ارزشمندی برای این محوطه شد.
در این طرح پژوهشی با لرزه‌نگاری به این نتیجه رسیدند که عبور و مرور قطار آسیب جدی به محوطه اثر باستانی وارد کرده، آسیبی که همچنان با گذر روزانه نزدیک‌به ۸۰ قطار از این مسیر، همچنان ادامه دارد. در این طرح ۸ مسیر برای جابه‌جایی قطار بررسی شد. سه مسیر اولیه طولانی بود و حذف شد، در نهایت دو مسیر موردتوجه قرار گرفت. یکی از این مسیرها درواقع همان جاده شنی است که منتهاالیه حریم تپه‌حصار جای دارد. این جاده شنی از ایستگاه راه‌آهن خارج می‌شود و پس از دو کیلومتر دوباره به زیر پل می‌رود.
این جاده شنی از دید تملک مشکل چندانی ندارد و همچنین کوتاه‌ترین مسیر برای تغییر مسیر ریل آهن است. هزینه اجرای این طرح نیز نزدیک‌به ۷۵ میلیارد تومان برآورد شده و البته باید این را افزود که مجموعه‌های مردمی و شرکت‌های خصوصی آمادگی خود را برای انجام کارهای زیرسازی به‌صورت رایگان اعلام کرده‌اند و نیازی نیست که راه‌آهن هزینه کند.
این کنشگر می‌گوید: اجرای طرح جابه‌جایی ریل آهن نیازمند پیگیری و کوشش جدی وزارت میراث و گردشگری و مسوولان در پیوند (ذی‌ربط) و همچنین وزارت راه و شهرسازی است وگرنه همکاری‌های مردمی برای این جابه‌جایی بسیار است. زمین‌های کشاورزی پیرامون هم و ارزش ریالی چندانی ندارد و با هم‌اندیشی و همراهی در دسترس خواهد بود./امرداد
انتهای پیام
