بالادست برنج می‌کارند، تخت جمشید فرونشست درو می‌کند!
سالهاست که کارشناسان در ارتباط با فرونشست در دشت‌ها و شهرهای کشور و مراکز مهم تاریخی که معمولا در دشت‌های قرار دارند، ابراز نگرانی می‌کنند، اما از آنجایی که فرونشست یک پدیده خطرناک، ولی نامحسوس است و به تدریج تاثیر گذار خواهد بود،
سید محی الدین حسینی ارسنجانی: مدیران تا بروز فاجعه خیلی تامایلی برای ورود به آن ندارند. به‌عنوان مثال در ۱۷ دی ۱۳۹۸، علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرد که «متاسفانه سالهاست که در یک اقدام غیرمنطقی و غیرکارشناسانه، در اطراف محدوده تاریخی تخت جمشید به کشاورزان اجازه کشت برنج داده‌اند و در حالی که فرونشست زمین بر اثر خشکسالی، این محوطه جهانی را نیز تهدید می‌کند. فرونشست زمین باعث شده که سنگ نوشته‌های تخت جمشید ترک بردارند و روی زمین شکاف ایجاد شده است. ستون‌های چند صد تنی که به شکل عمودی قرار دارند در اثر این فرونشست‌ها دچار شکاف‌های کوچک می‌شوند و زمانی که آب باران به درون این شکاف‌ها نفوذ پیدا می‌کنند، در اثر انقباض و انبساط سرما و گرمای هوا، ترک‌ها همچنان بزرگ و بزرگتر می‌شوند تا جایی که ستون‌ها و سنگ نوشته‌ها را تخریب کنند.» این صحبت‌ها که از سوی کارشناسان دیگر نیز مطرح شد، خیلی جدی گرفته نشد تا اینکه زمین در ۳۰۰ متری تخت جمشید و در منطقه نقش رستم دهان باز کرد. کارشناسان ضمن هشدار در این رابطه اعلام کرده بودند که وضعیت فرونشست در برخی از دشت‌ها به‌ویژه دشت مرودشت بحرانی‌تر از سایر نقاط فارس است. هر چند که وضعیت فرونشست در دشت شیراز نیز بهتر از مرودشت نیست و کارشناسان بر این باورند در صورت ادامه این روند، وضعیت فرو نشست در مرکز استان نیز نگران کننده تر خواهد بود. بر اساس مطالعاتی که دانشگاه شیراز بر روی دشت شیراز و مناطق دیگری از فارس انجام داده زمین حدوداً ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر و ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر در برخی از نقاط این استان فرونشست داشته که این مساله نگران کننده است. در سال‌های گذشته روبه‌روی صفه تخت جمشید و در ۲۵۰ متری آن یک فرو نشست زمین و شکاف به طول ۲۰۰ متر و عرض و عمق حد اکثر یک متر ایجاد شده و علاوه بر آن، در فاصله ۵۰۰ متری تخت جمشید نیز چند شکاف نسبتا عمیق مشهود است. به‌گفته کارشناسان راهکارهای جلوگیری از بحران فرونشست زمین دراین منطقه یعنی مرودشت و اطراف تخت جمشید و نقش رستم تغییر الگوی کشت،جلوگیری از احداث چاه جدید، تغییر نوع آبیاری و فرهنگ‌سازی است. همچنین فرو چاله هایی که طی گذشت زمان و آرام آرام در اطراف این مجموعه های جهانی ایجاد شده و بیم آن می‌رود که به ناگاه چنین آثاری به‌واسطه امتداد خشکسالی‌ها و برداشت بی رویه آب و حفر چاههای عمیق در نزدیکی این بناها بلعیده شوند. در همین زمینه خبرنگار «آرمان امروز» به سراغ تعدادی از کارشناسان زمین شناسی و امور آب ،محیط زیست و میراث فرهنگی فارس رفته و علت وجود چنین چالش جدی در حوزه تاریخ و میراث ایران زمین را از آنان جویا شده است.
۲۰ هزار چاه، تخت جمشید را می‌بلعد
در این رابطه استاد دانشگاه شیراز و پدر‌علم هید رو ژئولوژی ایران، پایین آمدن سطح سفره آب‌های زیرزمینی را علت اصلی به وجود آمدن شکاف و فرونشست‌های زمین در منطقه اطراف آثار تاریخی تخت جمشید و نقش رستم بیان کرده و در گفت‌وگو با خبرنگار «آرمان امروز» در شیراز می‌گوید: «در مورد شکاف‌های زمین می‌توان گفت زمانیکه یکسری شکاف در زمین ایجاد شد، دیگر شکافی ایجاد نمی‌شود مگر اینکه بار دیگر سطح سفره‌های آب زیرزمینی کاهش یابد.» بنا به گفته دکتر عزت اله رییسی، بافت خاک رس در این مناطق به مرور زمان و به‌دنبال برداشت زیاد منابع آب زیرزمینی شسته میشود و به تدریج یک حالت تونل‌های زیر زمینی در درون خاک ایجاد می‌گردد. از آنجا که این غارها یا تونل‌ها از خاک درست شده، با بزرگتر شدن آنها، سقف آن تحمل و پایداری لازم را ندارد، ناگهان ریزش می‌کند و فروچاله ایجاد میشود.» در زیر آثار جهانی موجود در مرودشت و اطراف آن از جمله در تخت جمشید و نقش رستم که دو اثر باستانی جهانی و متعلق به ۳۵۰۰ سال پیش هستند خبرهای خوبی به گوش نمی‌رسد و ممکن است آثاری به این قدمت و عظمت که اکنون به ظاهر سرپا هستند روزی بر اثر برداشت بی رویه اب فرو ریزند. یک خط نسبتا طولانی از شکاف‌های تقریبا عمیق در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستم و کعبه زرتشت در مرودشت هست که این آثار را دادند تهدید می‌کنند و اگر به این بناها که آبروی فرهنگ و تمدن ایران محسوب می‌گردند رسیدگی درستی نشود چه بسا در سال‌های آتی آنها بلعیده شده و اثری از آنها نباشد. ما هشدارهای خود را برابر تحقیقات عمیق و دامنه دار دانشگاه شیراز به گوش مسئولان و متولیان امور رسانده و هشدارهای لازم را سالهاست که به مسئولان اداری و اجرایی کشور و استان فارسی‌ها داده‌ایم اما به ظاهر گوش شنوایی نیست.
چهره نامدار علم آب شناسی دنیا در ادامه بیان کرد: در تخت جمشید و نقش رستم ما شاهد زمینهای آهکی هستیم و چاههای زیادی زده شده و سطح اب سفره های زیر زمینی را زیر خاک رس می‌اندازند مثل اینکه ستونی را از زیر خاک رس زمین برداشته باشند.
از ۱۰۰ هزار حلقه چاه آبی موجود در فارس قریب به بیست هزار چاه آب مربوط به دشت مرودشت است و کشاورزی با روش کشت پر آب بر میراث جهانی و ملی کشورمان را در آینده‌ای نه چندان دور بر باد خواهد داد. برای هر هکتار کشت برنج که محصولی با مصارف بالای آب است حداقل بیست هزار متر مربع اب مصرف میشود و این یعنی فاجعه زیست محیطی، تاریخی و کشاورزی. در غرب مرودشت هم در برخی روستا های حاشیه کوه متوجه می‌شویم زمین از کوه جدا و سطح آن تا یکی دو متر و برخی جاها تا بیشتر از آن هم پایینتر رفته است. برابر تحقیقات همکاران ما در بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز دشت مرودشت سالانه ۲۰ سانت از زمین افت و فرو نشست می‌کند. در واقع کل زمین نشست می‌کند و مردم آن را حس نمی‌کنند. تنها یک راهکار وجود دارد و آن این است که سطح سفره آب را بیش از این پایین نیندازیم و تنها راه همین است و به دنبال راهکار دیگری نباشیم.
پروفسور رئیسی که مجری بسیاری از طرح‌های آبخوان‌داری و مبتکر ایده‌های نو در مدیریت مصارف آب در دنیاست در پایان با انتقاد از عدم توجه ستاد بحران استان به نتایج پژوهشهای دانشگاه شیراز و عدم تامین اعتبار کافی برای مقابله با این پدیده خطرناک خاطر نشان کرد: اگر این بنای عظیم به هر علتی نشست کند یا فرو بریزد آبروی ما در عرصه معماری و تاریخ و فرهنگ و تمدن بر باد می‌رود و به همین منظور لازم است تا به سازمان زمین شناسی که صلاحیت اجرای طرح مقابله با این بحران را دارد مجوز و اعتبار لازم برای اجرایی کردن یافته های پژوهشی اساتید دانشگاه شیراز در مورد فرو نشستهای زمین در تخت جمشید و سایر مناطق فارس داده شود.
آب از عمق ۳۰۰ متری می گرند!
دکتر یوسفی استاد زمین شناسی دانشگاه نیز در گفت‌وگوی کوتاه با خبرنگار «آرمان امروز» گفت: «متأسفانه برخی از ذخایر آب‌های زیر زمینی که برای کشاورزی برداشت میشود از عمق۲۰۰ متری است که در دشتهایی مثل مرودشت حتی برداشت آب از عمق بیش از ۳۰۰ متری انجام میشود و این‌ها آب‌هایی است که طول عمر هزار ساله دارند و یعنی هزار سال طول کشیده تا این آب ها در سفرهای زیر زمینی جمع شوند و آب‌های زیر زمین را تشکیل دهند و در حال حاضر از آب‌های استراتژیک، آب‌هایی که می‌توان اسم آن را آب‌های فسیلی گذاشت، برداشت میشود که این موضوع نگران کننده است. وی خواستار مدیریت منابع آب شد و بر لزوم جلوگیری از برداشت بی رویه آب تاکید کرد و ادامه داد: در این راستا باید نظارت بیشتری انجام و از کشت محصولات پر آب جلوگیری شود تا شاهد این همه فرو چاله ها و فرو نشست‌ها نباشیم.
میراث فرهنگی تنهاست
اما ظاهرا کار از دست میراث فرهنگی و گردشگری استان، به‌عنوان متولی اصلی تخت جمشید خارج شده و بسیاری نمی‌خواهند مانع کشت برنج (که مسئولان استان فارس خیلی به آن می‌بالند) و دیگر محصولات کشاورزی نمی‌شوند و آنچه که مظلوم است، تخت جمشید و محوطه پارسه است. مهندس قلعه نویی معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس هم در گفتگو با خبرنگار «آرمان امروز» اظهار کرد: منکر وجود فرونشست و فروچاله ها در اطراف تخت جمشید و نقش رستم نیستیم اما اخبار منتشر شده اینروزها درباره فرونشست در نزدیکی تخت جمشید بیشتر مربوط میشود به فروچاله های ایجاد شده سالیان قبل نظیر ده،دوازده سال پیش که اخبار آن توسط برخی استادان دانشگاه شیراز و زمین شناسان فارس مطرح شد. ما هم نگرانیم و پیگیر رفع مشکل و ارائه راهکار و چاره برای حل این مساله بوده و هستیم.اما در هر حال باید تعداد زیادی از چاههای مجوزدار و غیر مجوزدار اطراف این اثار پلمپ و برچیده شود. وجود کشت و زرع اطراف تخت جمشید باعث فرونشست تدریجی طی سالیان اخیر شده و اداره اب و کشاورزی مرودشت و اب منطقه ای استان نباید مجوزهای لازم کشت در محدوده ها ی اثار جهانی بدهند و با صاحبان چاههای عمیق و برداشت کنندگان بی رویه آب در این منطقه باید برخورد کنند.این مقام مسئول در اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری فارس بیان داشت:از شهرک مهدیه مرودشت تا روستای تاریخی کناره و از روستای شمس آباد تا روستای حاجی اباد و از کوه حسین تا روستای شول و از فیروزی تا به شهرک مهدیه،شش هزار هکتار حریم درجه یک تخت جمشید است که باید بسیاری از زمینهای کشاورزی این محدوده ها خریداری شود اما بودجه ای نیست تا بتوانیم نسبت به خرید و تملک این مقدار زمین اقدام کنیم.وی با قدردانی از کارشناسان دلسوز دانشگاه و متخصصین امور زمین شناسی از رسانه ها خواست تا نسبت به انتشار اخبار غیر واقع و تاریخ گذشته درباره فرو نشست زمین در اطراف تخت جمشید و سایر اثار تاریخی فارس ممانعت ورزند و هر گونه اظهار نظر در زمینه رخ دادن این پدیده ها بدون کار مطالعاتی ،علمی و کارشناسی اقدامی نادرست است و تا مطالعات گسترده در این زمینه صورت نگیرد نمیتوان درباره علت اصلی این پدیده ها نظر داد.
او ادامه داد: همچنین دستگاه های مربوطه باید نسبت به پر کردن و پلمب چاههای غیر مجاز و نصب کنتور بر روی چاههای دارای مجوز اقدام کنند،زیرا این کارها میتواند مانع از بیشتر شدن بحران در این منطقه شود.قلعه نویی با بیان اینکه تخت جمشید متعلق به همه مردم جهان است عنوان داشت: برای مدیریت این بحران در حریم درجه ۲و۳ مجموعه جهانی تخت جمشید و مردم این منطقه نیاز به همکاری همه دستگاه های استانی و ملی است.
کار از عهده میراث فرهنگی خارج شده
یک متخصص آرکئوژئوفیزیک که نخواست نامی از او در این گزارش برده شود در خصوص اقدامات سازمان میراث فرهنگی برای کنترل این وضعیت اظهار کرد: «چند سال است که شورای فنی تخت جمشید اجازه احداث چاه جدید و کف شکنی را در دشت مرودشت نمی‌دهد، اما سازمان آب منطقه ای فارس و برخی از مسئولان استانی و استانداری به میراث فرهنگی فشار آورده و می‌گویند شما مجبورید این اجازه را بدهید، مردم که نمی‌توانند آب نداشته باشند. این کار از عهده میراث فرهنگی خارج شده است. کارگاه پژوهشی تخت جمشید بارها مانع احداث چاه در نزدیکی این مجموعه شده است، اما سازمان آب مجوز را صادر می‌کند و علاوه بر چاههای جدید مجوز کف شکنی هم می‌دهند، کف شکنی به این معنا که تا چند سال پیش در عمق ۵۰ متری به آب می‌رسیدند، بعد در عمق ۱۰۰ متری و در حال حاضر یکی از کارشناسان اعلام کرد که تا عمق ۲۰۰ متری و ۳۰۰ متری زمین به آب می‌رسند، این لایه‌ها که خشک شده اند وقتی تحت فشار باشند می‌شکنند و در نتیجه نشست زمین اتفاق می‌افتد.
علاوه بر تمام این‌ها بحران خشکسالی هم داریم که سطح آب های زیرزمینی پایین رفته و همین بهانه‌ای است بر احداث بی‌رویه چاه هایی که فاجعه آفرین خواهند شد. این متخصص زمین شناسی در پاسخ به این سوال که اگر همین روند ادامه پیدا کند تا چند سال دیگر آسیب جدی در تخت جمشید را شاهد خواهیم بود؟ می‌گوید: «آسیب جدی از همین حالا شروع شده است. من چند روز پیش از گسل‌های ایجاد شده در اطراف این دو اثر بازدید داشتم، گسل نقش‌رستم نسبت به شش ماه پیش که از این منطقه بازدید داشتم بازتر شده بود. در تخت جمشید گسل‌های ایجاد شده در نزدیکی اش حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر طول دارد و دهنه این نشست در اطراف تخت جمشید حدودا یک متر است. مطمئن باشید که با این روندی که در مرودشت پیش می‌رود تا چند سال آینده تخریب‌های جدی در اثر ایجاد خواهد شد. بارسیدن فصل برداشت گندم کشاورزان برای اینکه از زمین کشاورزی شان استفاده بیشتری ببرند، بعد از برداشت گندم زمین را آتش می‌زنند تا مجددا محصول دیگری بکارند، این دودهای غلیظ در محدوده اثر تاریخی تخت جمشید موجب بروز مشکلاتی میشود، ما بارها در این مورد صحبت کرده‌ایم که مردم این کار را نکنند، اما وقتی یک برخورد جدی از مقامات بالا صورت نمی‌گیرد و جریمه‌ای برای تخلف در نظر گرفته نمی‌شود، میراث فرهنگی هم نمی‌تواند دست تنها روی کشاورزان تاثیر بگذارد، اصلا کشاورزان نسبت به کارشناسان میراث فرهنگی مقاومت می‌کنند و معتقدند که میراث فرهنگی می‌خواهد زمین‌هایشان را از آنها بگیرد.
انتهای پیام
