مناره تاریخی «گسکر صومعه سرا» جولانگاه شب گردها و دزدان

طاها عبداللهی: یکی از اثرهای در خطر گیلان مناره آجری گسکر در روستای مناره بازار از توابع طاهرگوراب شهرستان صومعه سرا (سوما سرا) است. مناره ای که در ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

شب‌ها در مناره گسکر چه می گذرد؟

بازدید میدانی روز دوشنبه خبرنگار حکایت گیلان از این مناره نشان می‌دهد که اثری تاریخی به جولانگاه معتادان، شب نشینان و البته دزدان مبدل شده است.

برابر درب آن سیم های باقیمانده از آتش لاستیک دیده می شود و ماجراجویان به درون آن هم رحم نکرده و روی پله های مارپیچی اش هم آتش افروخته اند که سیاهی دود بر دیوارها نشسته است. آنها در پله های مارپیچی ساختمان سیگار کشیده و ته سیگارها را همان جا رها کرده اند. پوست تخمه، پفک و چیپس و لیوان پلاستیکی یک بار مصرف هم از خود بجا گذاشته اند. همه اینها به این دلیل است که درب فلزی نرده ای باز است و هر کسی می‌تواند هر کاری در آن انجام دهد.

چراغهای مسیر دسترسی به مناره بریده شده و دزدان چهار پروژکتور نورپردازی در بالای برج را هم باز کرده و با خود برده اند. این رفتار دزدان چندان عجیب نیست اما بی توجهی به نگهداری ساختمان بیداد می کند. بوته های پیچکی در قسمت نزدیک به نورگیر بالا و انجیر در قسمت نزدیک به مقطع پاینی برج روییده اند که اگر در زمان مناسب بوته کنی نشوند به تخریب اثر می‌انجامد. رطوبت زدگی برج هم بخاطر کشت برنج در کنار برج یکی دیگر از عوامل تخریب آن است.

دزدی به ما مربوط نیست و پول بازسازی هم نداریم

معاون میراث فرهنگی گیلان در پاسخ به پرسش خبرنگار حکایت گیلان می‌گوید: رئیس اداره در شهرستان صومعه سرا در این زمینه مسوول است که باید آن را رصد کند. دزدی اموال در بنا به شورا و دهیاری مربوط می شود که در نزدیکی اثر هستند.

حسین رفیعیان در ادامه با اشاره به برنامه ساماندهی محدوده اطراف مناره گسکر تصریح می کند: امسال تا پایان آذر ماه حتی یک ریال اعتبار از سوی دولت برای بخش مرمت و ساماندهی آثار واریز نشده است. ساماندهی، مرمت و پژوهش آثار هزینه هایی دارد.

وی همچنین درباره پیگیری حفاظت فیزیکی، بوته کنی جزئی از طریق اداره میراث فرهنگی صومعه سرا که با هزینه های کم قابل انجام است قول مساعد می‌دهد.

درب چوبی سابق، درب آهنی کنونی

البته سابقه تخریب‌های انسان ساز در این مناره کم نیست. طبق عکس خبرگزاری ایرنا پیش از این درب چوبی داشته که اکنون موجود نیست. درب آهنی کنونی که جایگزین کرده اند و ممکن است بخاطر قیمت روزافزون فلز آهن از جا کنده شود.

پیشینه مناره

پیشینه مناره تا حدی است که به دوره سلجوقیان یا صفویه می‌رسد و جزو بناهای شاخص گیلان نیز هست. مناره های دوره سلجوقیان در ایران کم نیست و احتمالا در همان دوره ساخته شده است.

اهمیت مناره گسکر

مناره گسکر بخشی از مجموعه منحصر به فرد «گسکرات» شامل شهر گسکر، بقایای پل خشتی روستای پردسر، پل خشتی گاز رودبار، سید خروسه است. شهر گسکر مرکز امیرنشین منطقه با پیشینه ۱۲۰۰ سال محسوب می‌شود که حتی آثاری از دوره اشکانیان نیز دارد و اوج شکوهش به دوران صفویه می‌رسد. «شاه اسماعیل خطایی» با کمک نیرویی نظامی گسکریان به اردبیل حمله کرد و دولت صفویان را در ایران بنا نهاد و مذهب شیعه را رسمی کرد. مناره در کنار جاده شاه عباسی قرار داشته و بقایای شهر گسکر نیز در شمال آن است. این مناره با «خشته پل» روستای مناره بازار بر روی رودخانه پلنگ رود کمتر از یک کیلومتر فاصله دارد و خانه های روستای مناره بازار در نزدیکی آن هستند. یک مناره مشابه آن نیز در «روستای کلده» شهرستان فومن دیده شده که بیشتر قسمتهایش فرو ریخته و براساس نقل قولی دالان زیر زمینی این دو مناره و شهر گسکر بر سر زبانهای بومیان است.

راه دسترسی

دسترسی به بناهای تاریخی در رونق بازدید گردشگران و حتی تخریب آن موثر است. اگر با نگاه مثبت به این موضوع بنگریم مناره در ۵۵ کیلومتری شمال غربی شهر رشت مرکز استان گیلان و نه کیلومتری شهر صومعه سرا قرار دارد. جاده فومن به ضیابر کمتر از یک کیلومتری شرق آن می گذرد و نزدیک به مسیر «طاهر گوراب» به «ماسال» نیز هست.

ویژگی های مناره گسکر

مناره گسکر به شکل مخروط دایره ای شکل با قطر ۷ متری در پایین است که قطر آن در بلندترین نقطه به دو متر و ۳۵ سانتی متر می‌رسد. بلندی مناره در آغاز حدود ۳۰ متر بوده که پنج متر از آن بر بخاطر فرسایش طبیعی و ۱۳ متر دیگر در رانش زمین که هنگام زلزله سال ۱۳۶۹ روی داده فرو ریخته و تنها ۱۲ متر از آن بجا مانده بود. پس از بازیازی سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ بلندی مناره گسکر به ۲۰ متر رسیده و پس از آن دیگر بازیازی نشده است.

جنس مناره از آجرهای سرخ رنگ گل اُخری در اندازه ۲۰ در ۲۰ سانتی متر و ملات ساروج است. تزئینات موجود دو ردیف آجرکاری نقش‌های هندسی است که بخش‌های بالایی دیگر موجود نیست.

ساختمان مناره تنها یک درب ورودی قوسی شکل در بخش جنوب غربی بنا قرار دارد. پله های مارپیچی از مرکز مناره ثابت آغاز و به بام مناره می‌رسند.

مناره دو نورگیر داشته که نورگیر نخست در ۶ متری از سطح زمین دیده می شود اما نورگیر دوم در اثر زلزله سال ۱۳۶۹ فرو ریخت بود که پس از بازسازی به همان شکل و اندازه نورگیر نخست ایجاد کردند.

افسانه پیرامون مناره

«ه.ل.رابینو» کنسول انگلیس در رشت طی دوره قاجاریه و سفرهای خود به نقاط مختلف ایالت گیلان و طوالش، کتابی به نام «گیلان ولایت دالمرز دارالمرز» را نوشته است. رابینو در همین کتاب به نقل از کتاب «سرزمین گیلان» اثر «الکساندر خوزکو» (خوچکو) ساخت آن را به «چهل گوش چمنی» حاکم منطقه نسبت داده که می‌خواست با خدا مبارزه کند و برای صعود به آسمان دستور ساخت چنین مناره ای را داده بود. هنوز درستی این روایت در میان مردم راستی آزمایی نشده است.

گمانه های باستان شناسان می‌گوید مناره در میان جنگل انبوه «هفت دغنان» برای راهنمایی مسافران راهنمایی و دیدبانی مناسب نیست و کاربرد احتمالی آن برای تعیین زمان دقیق طلوع و غروب خورشید بوده است.

انتهای پیام