با درایت بیش از اندازه میراث‌فرهنگی خوزستان؛ مسجد جامع قرن اولی ارجان گندم‌زار شد!
سال ۹۷ بود که خبر رسید در محوطه باستانی ارجان یک مسجد قرن اولی طی کاوش‌ها کشف شده و هنوز سه سال از آن زمان نگذشته که با عکس‌های ارسالی به میراث‌باشی باید نوشت مسجد قرن اولی گندم‌زار شد!
مریم اطیابی/سرنوشت شوم ارجان چندان فرقی با سایر محوطه‌های باستانی خوزستان همچون جوبجی، تل گسر، حمیدیه، چگاسفلی و… ندارد آن هم با سکوت نمایندگان مجلس خوزستان و درایت مدیران میراث فرهنگی استان خوزستان بویژه حساسیت معاون میراث فرهنگی کل کشور که خود اهل خوزستان است !!!
از کشاورزی، خاکبرداری، اکتشاف نفت تا حفاری‌های غیر مجاز و ساخت منازل مسکونی عرصه ارجان را تهدید می‌کند.
کاوش‌های باستان شناسی در مسجد جامع ارجان نشان داده که بخش قابل توجهی از ساختار‌های مسجد در گذشته‌ای نه چندان دور تخریب و از مصالح آن (سنگ لاشه و گچ) برای ساخت منازل مسکونی استفاده شده است.
در تصاویر هوایی مسجد ارجان دارای پلان مستطیل شکل و به مانند مساجد اولیه اسلامی دارای شبستان ستوندار است. در این تصاویر به خوبی حیاط و چند ردیف رواقهای منظم در اطراف آن قابل مشاهده است.
با توجه به اهمیت بنای مسجد، پایگاه میراث فرهنگی ارجان در سال ۱۳۹۷، در مسجد جامع ارجان کاوش‌هایی را به سرپرستی استاد اسماعیل یغمایی انجام داد.
نتایج اولیه نشان می‌دهد که این مسجد در زمره مهمترین مساجد ساخته شده در قرن اول هجری قمری است.
در اسناد تاریخی از جمله در فتوح البلدان بلاذری آمده است که: «حجاج، حکم بن نهیک هجیمى را پس از آن که والى فارس کرد به ولایت کرمان گمارد و او مسجد ارجان و دار الاماره آن بلد را بنا نهاد». مقدسی نیز اشاره می کند که مسجد این شهر را حجاج بنا کرده است.
محوطه باستانی ارّجان/ ارگان که در سال ۱۳۰۴ به ثبت ملی رسیده، در دامنه کوه خوئیز و در دشتی پهن در کنار رود مارون قرار دارد.
با طی مسافتی حدود هشت کیلومتر از خروجی شمالی شهر کنونی بهبهان در طول جاده کارخانه سیمان و جادۀ فرعی سد شهدا می‌توان به شهر باستانی ارجان وارد شد.
آثار شهر باستانی ارجان از شمال تا کوه خوئیز از شرق تا شهر منصوریه، از غرب تا نواحی غربی رود مارون در محدوده قالند و از جنوب تا اراضی کشاورزی سالار آباد کشیده شده است.
در منابع تاریخی دوران اسلامی اطلاعاتی کلی درباره تاریخ شهر ارجان وجود دارد که حاکی از تحولات سیاسی پی در پی و مبارزات گروههای مختلف از جمله خوارج، قرامطیان، باطنیان و اسماعیلیان در این شهر است.
بر اساس اطلاعات تاریخی اوج اقتدار و اهمیت ارجان اسلامی در دوره حکومت آل بویه و شروع از دست رفتن شکوه و رونق آن همزمان بوده است با تاخت و تازهای اسماعیلیان بر ارجان و تسخیر آن در سده هفتم هجری، و ناآرام شدن شرایط که نخستین مهاجرت‌های ساکنین ارجان به بهبهان را به دنبال داشته است.
به این ترتیب ارجان به تدریج آبادانی خود را از دست می‌دهد و به طور کلی متروک می‌شود. امروزه تنها بقایایی از این شهر تاریخی بر کناره رودخانه مارون در شمال بهبهان باقی مانده است.
طبق گزارش‌های موجود، ارنست هرتسفلد، کاوشگر تخت جمشید، در سال‌های آغازین قرن بیستم سفری به بهبهان داشته. سر اورل اشتین باستان‌شناس دیگری است که در نیمه نخست قرن بیستم در تپه‌های حسنک، محمد تقی و گوری‌پا اقدام به گمانه زنی و بررسی کرده است.
هیئت مشترک باستان‌شناسی ایرانی و امریکایی در سال پایانی دهه چهل خورشیدی نه در آرجان بلکه در کل دشت بهبهان حضور پیدا کرد. تپه سوز محوطه وسیعی در نزدیکی شهر جدید منصوریه در شمال غربی بهبهان برای نخستین بار به سرپرستی پرفسور هانس نیسن شناسایی شد و در سال ۱۳۴۹ به طور مختصر در آن کاوش باستان‌شناسی کرد. این تپه سال ۱۳۵۰ ثبت ملی شد اما کاوش‌های آن ادامه نیافت.
تپه سوز بهبهان وسیعترین محوطه هزاره پنجمی دشت بهبهان بوده که در آن سکوی خشتی عظیمی (با کاربری نامشخص) وجود دارد.
پس از آن در پاییز سال ۱۳۶۲، تیغه بلدوزر در حین تسطیح اراضی برای ساخت سد شهدا بر روی رود مارون به حجره سنگی یک گور عیلامی برخورد کرد.
این کشف منتج به کاوش‌ها و بررسی اسماعیل یغمایی در منطقه ارجان و محدوده سد مارون شد.
اما در دهه ۸۰ پایگاه ارجان راه‌اندازی شد.پس از ابلاغ ضوابط عرصه و حریم ارجان، شرکت نفت یکی از چاه‌هایش را درست روی محدوده عرصه محوطه ارجان حفاری کرد که کار از سوی میراث متوقف شد.
پس از آن هیئتی به سرپرستی عباس مقدم طی دو فصل در محدوده چاه نفت در کاوش‌های باستان‌شناسی به یکی از قدیمی‌ترین روستاهای پیش از تاریخی با قدمتی برابر با ۵۸۰۰ سال پیش از میلاد در ارجان دست یافت.
سال ۹۷هم طی کاوش‌ها مسجد مدفون‌شده ارجان کشف شد.
انتهای پیام
