تیرخلاص دستگاه قضایی به شهر دستوا

مجتبی گهستونی: تلاش مالک شخصی برای گسترش ساخت و سازهای غیرمجاز و همچنین ویلاسازی در عرصه و حریم شهر تاریخی دستوا در جنوب شوشتر موجب شده تا تیر خلاص بر پیکره نحیف خرابه‌های این شهر باستانی و آرامگاه‌های پادشاهان الیمایی وارد شود. این در حالی است که شهر کهن دستوا در تیرماه سال ۱۳۴۷ به شماره ۴۲۱ در فهرست آثار ملی جای گرفته است.

این امید می‌رفت که در نتیجه بازدید مسئولان قضایی، امنیتی و شهری شوشتر از حریم و عرصه شهر باستانی دستوا، تمام تلاش‌ها برای حفاظت از این محوطه ثبت ملی گسترش پیدا کند و دستگاه قضایی مانع از تعرض ویلاسازان شود اما به یک‌باره رای دادگاه کیفری ۲ شوشتر در شعبه ۱۰۲ موجب شد تا نگرانی‌ها برای لگدکوب کردن تاریخ افزایش یابد.

به موجب کیفرخواست صادر شده از طرف دادسرای عمومی و انقلاب شوشتر، فردی با هویت مشخص متهم است به ساخت و ساز غیرمجاز در آثار تاریخی فرهنگی که منجر به تزلزل بنیان آثار مذکور می‌شود. اما پرونده پس از ارجاع به شعبه مورد نظر و تعیین وقت رسیدگی و استماع اظهارات متهم و نماینده اداره میراث فرهنگی در نهایت دادگاه در تاریخ ششم بهمن ۱۳۹۹ به نفع ویلاساز ختم رسیدگی را اعلام کرد.

به موجب این کیفرخواست عجیب و غریب که بدون در نظر گرفتن نظرات کارشناسی اداره میراث فرهنگی و ضوابط قانونی حاکم در کشور که برای حمایت و حفاظت از میراث فرهنگی قانون وضع کرده است اعلام می‌شود؛ چون حریم شهر تاریخی دستوا مشخص نشده و در اطراف شهر تاریخی مذکور ساخت و سازهای دیگری نیز وجود دارد که با توجه به نوع ساخت و سازهای ایجاد شده مالکین مجاور شهر تاریخی مذکور با توجه به نبود اطلاع از حریم اثر تاریخی اقدام به ساخت و ساز می‌نمایند.

در ادامه این کیفرخواست آمده است، اگرچه حسب گزارش اداره میراث‌فرهنگی حریم اثر تاریخی مذکور ۲ کیلومتر از هر طرف می‌باشد لیکن با توجه به فاصله کمتر از پانصدمتر به برخی ساخت و سازهای اطراف اثر تاریخی و نیز فاصله ۵۰۰ متری شهرک علم الهدی با اثر تاریخی مذکور و جلوگیری از ساخت و سازهای موجود در اطراف اثر تاریخی باعث پیشروی ساخت و ساز در اطراف اثر تاریخی می‌شود، و به تبع آن سایر مالکین نیز که معمولا اطلاعی از حریم اثر تاریخی ندارند در کنار سایرین اقدام به ساخت و ساز می‌نمایند.

این کیفرخواست یادآور می‌شود که با توجه به عدم اطلاع مالک از حریم اثر تاریخی سوء نیت وی محرز نیست، لذا به لحاظ عدم تحقق ارکان بزه و توجه به حاکمیت اصل برائت و با استناد به مواد ۴ قانون آئین دادرسی کیفری و ۱۲۰ قانون مجازات اسلامی حکم برائت متهم صادر و اعلام می‌گردد. رای صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ تجدید نظرخواهی در محاکم تجدیدنظر استان می‌باشد.
قصور در ابلاغ عرصه و حریم

اکنون که فرد متقاضی ویلاسازی با پیگیری‌های فراوان می‌کوشد که در عرصه و حریم شهر باستانی دستوا ویلاسازی انجام دهد، جدا از نبود حمایت قانونی از شهر باستانی دستوا توسط دستگاه قضایی که از باستانی بودن محوطه آگاهی کافی و کامل دارد، دیگر مقصر این ماجرا اداره کل میراث‌فرهنگی خوزستان خواهد بود که پشتیبانی‌ها و پیگیری‌های لازم را انجام نمی‌دهد و در سال‌های اخیر از ابلاغ عرصه و حریم دستوا کوتاهی کرده است.

شهر باستانی دستوا مقر حکومت و سکونت ایلیمایی‌ها به‌شمار می‌رود و همزمان با دوره اشکانی شکل گرفته است. این شهر در سال ۱۳۵۶ برای نخستین بار توسط مهدی رهبر حفاری شد. این در حالی است که در ۳ کیلومتری شهر دستوا تعداد زیادی آرامگاه‌ و سکه کشف شد که نشان از حکومت این قوم در نزدیکی شوشتر فعلی دارد.

با این حال فعالان و کارشناسان میراث ‌فرهنگی معتقدند با توجه به اهمیت شهر باستانی دستوا، تهیه نقشه باستان‌شناسی، فعالیت رسمی پایگاه باستان‎شناسی، تشکیل کارگروه‏های مطالعاتی و مستندنگاری در خصوص آثار و محوطه‏ها و ایجاد موزه اختصاصی برای ایلیمایی‌‌ها کاملا ضروری است چرا که ساخت و سازهای فعلی روستای گلالک و حفاری‌های غیر مجازی که به‌ منظور یافتن سکه و گنج انجام می‌گیرد این محوطه باستانی را با آسیب‌های جدی مواجه کرده است.

دستوا شهر کهن فراموش‌شده

شهر دستوا در شرایط کنونی به طور کامل فراموش شده است. تمدن دستوا ناشناخته است و در شرایط کنونی در زیر برخی از روستاهای شهرستان شوشتر و به ویژه در روستای گلالک و یا نورمحمدی واقع شده است و روزانه در روستا حفاری‌های غیرمجاز در این محدوده انجام می‌شود و مشکلات زیادی برای بازمانده‌های این تمدن به وجود می‌آید. در سال‌های گذشته در این منطقه کانالی به عنوان داریون حفر شده است که در آن زمان خسارت زیادی به تمدن دستوا وارد شد ولی حتی در این زمینه از میراث فرهنگی استعلام و نظرخواهی نشد. وجود زمین‌های کشاورزی در کنار این تمدن در شرایط کنونی باعث شده است تا تردد ماشین‌های کشاورزی از روزی این تپه‌های باستانی روز به روز افزایش یابد و به این دلیل باید برای مقابله با این مشکل چاره‌اندیشی شود.

به گفته مهدی رهبر سرپرست کاوش شهر باستانی دستوا، تقریباً در همه جای دستوا می‌توان بقایای کوره‌های سفالگری را که شامل خاکستر کوره سفالگری و جوش کوره و یا سه پایه‌های مخصوص ظروف سفالی مشاهده کرد. همچنین گورستان نیز جایگاه بخصوصی نداشته و در همه نقاط آثاری از قبور و قطعات خمره های تدفینی و قطعات تابوت قابل مشاهده است. تنها موردی که احتمالاً جایگاه خاصی در غرب شهر برای آن در نظر گرفته شده، آرامگاه‌های خانوادگی شاهان الیمائی در محدوده روستای گلالک است. بررسی‌های انجام شده در این فصل نشان می‌داد که از دوره عیلامی نیز آثاری وجود دارد، چند قطعه سفال منقوش و چند قطعه از ظروف سفالی مربوط به آغاز نگارش به این مسئله مهر تایید زد. همچنین یک مجسمه کوچک از گل پخته که احتمالاً به دوره عیلامی تعلق دارد و از بررسی سطحی بدست آمده از جمله این آثار است. اگر تعداد سفال‌های منقوش و غیر منقوش عیلامی، زیاد نیست، اما وجود آن‌ها، حضور انسان را در آن مقطع تاریخی در شهر دستوا به اثبات می‌رساند.

وجود سکه‌های سربی مکشوفه که قطعا به دوه ساسانی تعلق دارند، این مسئله را بوضوح بیان می‌‌کند، آخرین تدفین‌های این تپه‌ها که در سطحی‌ترین قسمت تپه انجام شده، به زمان دوره ساسانی تعلق دارد.

وجود سکه‌های مسی و سربی مکشوفه از این محوطه، نشان می‌دهد که سنت تدفین از دوره الیمائی تا دوره ساسانی نه تنها تغییر نیافته، بلکه تداوم یافته است. از طرفی خاکسپاری در گذشتگان، هم در خاک و هم در داخل خمره ها انجام می‌گرفت. وجود قطعات تابوت‌ها‌ی سفالی نیز دلالت بر دفن اموات در داخل تابوت دارد. کاوش‌های انجام شده در این گورستان خود استفاده نموده اند.

در کاوش‌های شهر باستانی دستوا قطعات گچبری بدست آمد. این گچبری‌ها بصورت گل چهار پر به دفعات تکرار شده است. با در کنار هم قرار دادن این گل‌ها مجموعه‌ای از گل‌ها که دارای فضای خالی بین آن‌هاست تشکیل و مشخص می‌شود گچبری بدست آمده صرفاً به منظور تزئین بکار نرفته بلکه بعنوان پنجره‌ای تزئینی که نور و هوا را به داخل فضا هدایت می‌کرده کاربری داشته‌اند.