چغازنبیل، میراثی جهانی در خطر: حریم آثار تاریخی چگونه قربانی توسعه می‌شود؟
چغازنبیل، شوش و هفت‌تپه، از ارزشمندترین محوطه‌های باستانی جهان و نماد هویت تاریخی ایران، بار دیگر در معرض خطر تخریب قرار گرفته‌اند. تجاوز به حریم این میراث جهانی و استفاده غیرمجاز از اراضی پیرامونی آن، زنگ خطر جدی برای حفاظت از این آثار و تعهدات ایران در قبال یونسکو را به صدا درآورده است.
چغازنبیل؛ گوهری درخشان در تاریخ جهان به‌عنوان اولین اثر ثبت‌شده جهانی ایران، یکی از باشکوه‌ترین بناهای مذهبی دوران ایلامی است که در دل خوزستان و در نزدیکی شوش واقع شده است. این محوطه باستانی، به‌واسطه زیگورات عظیم خود، نمادی از معماری، صنعت و فرهنگ باستانی ایران به‌شمار می‌رود.
علاوه بر چغازنبیل، محوطه‌های شوش و هفت‌تپه نیز از دیگر گنجینه‌های باستانی هستند که نشان‌دهنده تمدنی عظیم و یکتاست. این مناطق، که تاریخچه‌ای غنی از استقرارهای انسانی را در خود جای داده‌اند، به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
اهمیت حریم آثار تاریخی چیست؟
حریم آثار تاریخی، فضایی است که به‌منظور حفاظت از ارزش‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی یک اثر مشخص می‌شود. این حریم، به‌عنوان حلقه‌ای حفاظتی، نه‌تنها از بنا یا محوطه اصلی حفاظت می‌کند، بلکه محیط اطراف آن را نیز به‌عنوان بخشی از هویت اثر در برمی‌گیرد.
برای مثال، حریم چغازنبیل شامل دو درجه اصلی است که علاوه بر حفاظت از زیگورات، رودخانه دز، جنگل‌های اطراف و حتی روستاها و زمین‌های کشاورزی را نیز در بر می‌گیرد. این حریم، براساس ضوابط مصوب یونسکو، برای صیانت از ارزش‌های جهانی این اثر تعیین شده و هرگونه تجاوز به آن، نقض آشکار این ضوابط محسوب می‌شود.
چالش‌ها و تهدیدات حریم چغازنبیل
در سال‌های اخیر، اراضی ملی اطراف چغازنبیل به‌دلیل خالی بودن، توسط برخی دلالان زمین و طرح‌های توسعه‌ای، به‌عنوان نقاطی مناسب برای پروژه‌های صنعتی و اقتصادی در نظر گرفته شده‌اند. این در حالی است که ورود به این اراضی در حریم درجه یک و دو چغازنبیل ممنوع است و استفاده از آن‌ها می‌تواند آسیب جدی به منظر و هویت تاریخی این منطقه وارد کند.
متأسفانه، برخی برنامه‌ریزان محلی و متقاضیان توسعه، بدون توجه به قوانین و تعهدات بین‌المللی ایران، این اراضی را به‌عنوان زمین‌های بلاصاحب تلقی کرده و به دنبال ساخت‌وساز در این مناطق هستند. این اقدام، نه‌تنها تهدیدی برای حفظ میراث جهانی است، بلکه نقض آشکار حقوق فرهنگی ملت ایران نیز محسوب می‌شود.
میراث جهانی؛ تعهدی فراتر از مرزها
ثبت جهانی آثار تاریخی، مسئولیتی سنگین را بر دوش دولت‌ها می‌گذارد. ایران، به‌عنوان یکی از امضاکنندگان کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو، متعهد به حفاظت از آثار ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی است. این تعهد، شامل اجرای دقیق ضوابط حریم آثار و جلوگیری از هرگونه تخریب یا تغییر در این محوطه‌ها می‌شود.
چغازنبیل و محوطه‌های پیرامونی آن، گنجینه‌ای بی‌بدیل از تاریخ و طبیعت هستند که با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند. از رودخانه دز گرفته تا طاقدیس سردارآباد و جنگل‌های اطراف، هرکدام نقشی کلیدی در شکل‌گیری این زیگورات ایفا کرده‌اند. تجاوز به این حریم، به معنای نابودی بخشی از هویت جهانی این اثر است.
چالش‌های پیش‌روی چغازنبیل و سایر آثار باستانی خوزستان، بار دیگر نشان می‌دهد که نبود برنامه‌ریزی کلان و هماهنگی میان نهادهای مختلف، چگونه می‌تواند به تهدیدی برای میراث فرهنگی ایران تبدیل شود.
برای حفاظت از این آثار، پیشنهاد می‌شود:
۱. اجرای دقیق قوانین: نظارت مستمر بر حریم آثار تاریخی و جلوگیری از هرگونه ساخت‌وساز غیرمجاز.
2. آگاهی‌بخشی عمومی: آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم و مسئولان محلی درباره اهمیت میراث جهانی و تعهدات ایران در این زمینه.
3. همکاری بین‌نهادی: هماهنگی میان سازمان میراث فرهنگی، برنامه‌ریزان شهری و نهادهای دولتی برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای با محوریت حفظ آثار تاریخی.
چغازنبیل و دیگر گنجینه‌های خوزستان، بخشی از تاریخ مشترک ما با جهان هستند. حفاظت از آن‌ها، تنها وظیفه‌ای ملی نیست، بلکه ادای دین به نسل‌های آینده است.
انتهای پیام
