طرح انتقال پایتخت به مکران؛ تصمیمی پرهزینه یا نمایشی بی‌بازده؟
در شرایطی که ایران با بحران‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و امنیتی دست‌وپنجه نرم می‌کند، طرح انتقال پایتخت به منطقه مکران بیش از آنکه راه‌حل باشد، به نظر می‌رسد تصمیمی تبلیغاتی و غیرعملیاتی باشد.
کارشناسان معتقدند انتقال پایتخت به این منطقه، نه تنها مشکلات تهران را حل نمی‌کند، بلکه خود چالشی جدید برای کشور ایجاد می‌کند.
انتقال پایتخت؛ چالش یا راه‌حل؟
طرح انتقال پایتخت از تهران به منطقه مکران که بار دیگر توسط دولت مطرح شده، واکنش‌های زیادی برانگیخته است. با وجود بحران‌های زیست‌محیطی، تراکم جمعیت و خطرات زلزله در تهران، بسیاری از کارشناسان معتقدند که جابه‌جایی پایتخت به جای حل مشکلات موجود، تنها آن‌ها را از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر منتقل خواهد کرد.
علی مدنی‌پور، استاد طراحی شهری، با اشاره به تجربه‌های مشابه در دیگر کشورها، می‌گوید: «انتقال پایتخت هرگز به معنای رفع مشکلات شهری نیست. چالش‌های تهران مانند آلودگی هوا، تراکم جمعیت و کمبود زیرساخت‌ها همچنان پابرجا خواهد ماند. انتقال پایتخت، بدون حل مشکلات پایه‌ای، تنها هدررفت منابع خواهد بود.»
مکران؛ منطقه‌ای با زیرساخت‌های ناکافی
منطقه مکران، هرچند به دلیل موقعیت استراتژیک در مجاورت آب‌های آزاد و دارا بودن منابع نفت و گاز از اهمیت بالایی برخوردار است، اما از نظر زیرساخت‌های اساسی برای تبدیل‌شدن به پایتخت جدید ایران، فاصله زیادی با استانداردهای لازم دارد. نبود آب کافی، کمبود امکانات رفاهی و امنیتی، و زیرساخت‌های ناکافی از جمله موانع جدی این طرح به شمار می‌آیند.
بعضی کارشناسان حتی این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا انگیزه اصلی از پیشنهاد مکران برای پایتخت‌سازی، توسعه این منطقه است یا منافعی دیگر؟ برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که زمین‌های این منطقه ممکن است به افرادی خاص تعلق داشته باشد که از این پروژه منتفع خواهند شد.
نمایش یا سیاست‌گذاری؟
منتقدان طرح انتقال پایتخت، آن را بیش از هر چیز یک نمایش تبلیغاتی می‌دانند. ایران در شرایطی که با فشارهای مالی و تحریم‌های گسترده روبه‌روست، توانایی مالی برای اجرای پروژه عظیمی مانند جابه‌جایی پایتخت را ندارد.
هزینه‌های سنگین چنین پروژه‌ای در حالی مطرح می‌شود که دولت هنوز نتوانسته بحران‌های موجود مانند کمبود آب و انرژی، بحران اقتصادی، و مشکلات زیرساختی در سایر مناطق کشور را مدیریت کند.
از تجربه‌های جهانی درس بگیریم
بررسی تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که انتقال پایتخت به‌ندرت موفقیت‌آمیز بوده است. برای مثال، انتقال پایتخت اندونزی به نوسانتارا با بودجه‌ای ۳۳ میلیارد دلاری، هنوز درگیر مسائل زیست‌محیطی و اقتصادی است. مشابه این مسئله در ایران، با منابع محدود مالی، خطرات و پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی بیشتری خواهد داشت.
آیا راه‌حل بهتری وجود دارد؟
بسیاری از کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که به جای انتقال پایتخت، باید تمرکززدایی از تهران به شکل اصولی انجام شود. انتقال سازمان‌هایی مانند بنادر و دریانوردی یا صنایع مرتبط به مناطق استراتژیکی چون مکران، گامی منطقی‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد بود.
تهران می‌تواند از طریق بازنگری در برنامه‌ریزی شهری، ارتقاء زیرساخت‌ها و کاهش تمرکز اداری، مشکلات خود را حل کند. به نظر می‌رسد، تمرکز بر سیاست‌های منطقه‌ای و توسعه متوازن، راه‌حل بهتری نسبت به اجرای یک طرح غیرعملیاتی و پرهزینه باشد.
شفاف‌سازی یا توقف پروژه؟
طرح انتقال پایتخت به مکران، در شرایط فعلی ایران، نه‌تنها کمکی به حل مشکلات تهران نخواهد کرد، بلکه ممکن است کشور را با بحران‌های بیشتری مواجه کند. ضرورت دارد تا دولت به جای تصمیم‌های نمایشی و تبلیغاتی، سیاست‌گذاری‌هایی معقول و بر پایه نیازهای واقعی انجام دهد. شفاف‌سازی دلایل و اهداف این طرح و ارزیابی دقیق تبعات آن، حداقل انتظاری است که می‌توان از مسئولان داشت.
اولویت انتقال کدام سازمان‌ها به مکران است؟
اگر هدف اصلی از طرح انتقال پایتخت، توسعه متوازن و افزایش ظرفیت‌های منطقه مکران است، به نظر می‌رسد گام نخست، تمرکز بر انتقال سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌هایی باشد که با ویژگی‌های این منطقه همخوانی بیشتری دارند. انتقال این نهادها می‌تواند به رشد اقتصادی و اجتماعی منطقه کمک کرده و فشار بر تهران را کاهش دهد، بدون آنکه کل پایتخت جابه‌جا شود.
سازمان‌های کلیدی برای انتقال به مکران
۱. سازمان بنادر و دریانوردی:
مکران با ۹۰۰ کیلومتر خط ساحلی، نقشی استراتژیک در دسترسی ایران به آب‌های آزاد ایفا می‌کند. سازمان بنادر و دریانوردی می‌تواند با انتقال بخش‌های مدیریتی و عملیاتی خود به این منطقه، زمینه توسعه بندر چابهار و سایر بنادر مکران را فراهم کند. این اقدام به گسترش تجارت بین‌المللی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های دریایی کشور کمک خواهد کرد.
۲. وزارت نفت و شرکت‌های مرتبط با انرژی:
وجود ذخایر نفت و گاز در منطقه مکران، حضور وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آن مانند شرکت ملی گاز و شرکت ملی پتروشیمی را ضروری می‌کند. انتقال این نهادها به مکران، می‌تواند تسریع در بهره‌برداری از منابع انرژی و ایجاد اشتغال در منطقه را به همراه داشته باشد.
۳. وزارت راه و شهرسازی:
منطقه مکران به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و هوایی نیاز دارد. انتقال بخشی از وزارت راه و شهرسازی به این منطقه می‌تواند باعث تمرکز بیشتر بر توسعه شبکه‌های ارتباطی و بهبود زیرساخت‌های اساسی شود که لازمه رشد اقتصادی منطقه است.
۴. سازمان صنایع دریایی و وزارت دفاع:
به دلیل موقعیت استراتژیک مکران و نزدیکی آن به آب‌های آزاد، انتقال سازمان صنایع دریایی و بخشی از وزارت دفاع به این منطقه می‌تواند امنیت دریایی کشور را تقویت کرده و امکان توسعه صنایع مرتبط با دریا را فراهم کند.
۵. سازمان محیط زیست:
منطقه مکران به دلیل حساسیت‌های زیست‌محیطی، به حضور سازمان محیط زیست برای نظارت بر توسعه پایدار نیاز دارد. انتقال این سازمان به منطقه، می‌تواند از تخریب منابع طبیعی جلوگیری کرده و تضمینی برای رعایت اصول محیط زیستی باشد.
۶. سازمان شیلات ایران:
با توجه به ظرفیت بالای دریای عمان و اقیانوس هند برای توسعه صنایع شیلات، انتقال سازمان شیلات به مکران می‌تواند به بهره‌برداری بهینه از منابع دریایی و ایجاد اشتغال پایدار در این حوزه کمک کند.
انتقال مرحله‌ای؛ راهکاری عملیاتی‌تر
به جای جابه‌جایی یکباره پایتخت، بهتر است انتقال سازمان‌های کلیدی به منطقه مکران به صورت مرحله‌ای و برنامه‌ریزی شده انجام شود. این رویکرد، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، امکان نظارت و ارزیابی تأثیرات انتقال را نیز فراهم می‌کند.
برای مثال، ابتدا می‌توان سازمان‌هایی که به صورت مستقیم با دریا و منابع طبیعی در ارتباط هستند را به مکران منتقل کرد. در مراحل بعد، با توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد امکانات رفاهی، انتقال سایر نهادهای مرتبط و حتی بخشی از وزارت‌خانه‌های بزرگ نیز قابل بررسی خواهد بود.
ضرورت شفافیت و برنامه‌ریزی دقیق
اجرای این نوع انتقال، نیازمند شفافیت در برنامه‌ریزی و هماهنگی بین‌دستگاهی است. دولت باید از طریق ارائه طرح جامع و شفاف، اهداف و مراحل اجرای آن را مشخص کند. تأمین منابع مالی پایدار، مشارکت بخش خصوصی و ایجاد انگیزه برای نیروی انسانی متخصص از دیگر الزامات این طرح است.
بدون برنامه‌ریزی دقیق و تمرکز بر انتقال سازمان‌های اولویت‌دار، طرح انتقال پایتخت به مکران ممکن است به یک پروژه بی‌نتیجه و پرهزینه تبدیل شود که تبعات آن سال‌ها بر اقتصاد و امنیت کشور باقی بماند.
توسعه منطقه مکران، بیش از هر چیز به حضور هوشمندانه و تدریجی سازمان‌های مرتبط نیاز دارد، نه انتقال پایتخت به شکلی عجولانه. دولت باید با نگاه راهبردی و مبتنی بر واقعیت‌های منطقه، از ظرفیت‌های مکران به عنوان فرصت‌های استراتژیک برای کل کشور استفاده کند.
انتهای پیام
