از هزاران عکس «لو رفته» آلبوم‌خانه کاخ گلستان چه می‌دانیم؟
حمیدرضا حسینی
به‌تازگی، هزاران قطعه از عکس‌های قاجاری آلبوم‌خانه کاخ گلستان توسط منبعی ناشناس در گوگل درایو بارگذاری شده و به رایگان در اختیار عموم قرار گرفته است. پیش‌تر، دسترسی به این عکس‌ها، دشوار و محدود بود و گویی کوشش می‌شد که تا حد ممکن از دسترس عموم دور بمانند. بی‌شک، انتشار آن‌ها خارج از اراده و بدون رضایت مدیریت کاخ گلستان صورت گرفته و از منظر آنان لو رفته است.
انتشار عمومی نسخه دیجیتال عکس‌های آرشیوی، روال معمول و منطقی بسیاری از کتابخانه‌ها، موزه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز اسنادی و پژوهشی در سراسر جهان است و در ایران نیز توسط برخی مراکز آرشیوی به درجاتی صورت گرفته است. جا دارد از مدیریت کنونی و مدیریت‌های پیشین کاخ گلستان بپرسیم: به‌رغم وجود نسخه دیجیتالی عکس‌های آلبوم‌خانه، چرا از بارگذاری آن در فضای وب خودداری کردید؟ پس از سال‌ها محدود کردن علاقمندان از دسترسی به مجموعه‌ای چنین ارزشمند، چه منفعت عمومی را به‌دست آوردید یا جلوی چه خسارتی را گرفتید؟ آیا بهتر نبود پیش از آن‌که شخصی یا اشخاصی عکس‌ها را انتشار دهند، خودتان آن‌ها را منتشر و کاخ گلستان را از مواهب مادی و معنوی آن برخوردار می‌کردید؟ آیا حاضرید تبعات عمل یا بهتر بگوییم بی‌عملی خود را بپذیرید؟ آیا آماده‌اید از این اتفاق درس بگیرید و بقیه عکس‌های آلبوم‌خانه را در اختیار عموم قرار دهید؟
در ادامه به معرفی اجمالی عکس‌های منتشر شده و ذکر توضیحاتی درباره آن‌ها می‌پردازیم:
۱. عکس‌های منتشر شده شامل حدود ۳۲۰۰ قطعه در ۷۶ فولدر هستند که هر فولدر به یکی از آلبوم‌های موجود در کاخ گلستان اختصاص دارد و شناسنامه مختصری نیز ضمیمه آن است. اولین فولدر، آلبوم شماره ۱۰۰ و آخرین فولدر، آلبوم شماره ۱۴۲۹ است و در این فاصله، آلبوم‌هایی جا افتاده‌اند که یا منتشرکننده به آن‌ها دسترسی نداشته یا به دلایلی مایل به انتشار آن‌ها نبوده است. شاید برخی شماره‌ها نیز اساسا وجود نداشته باشند. درصد کمی از عکس‌ها در چند آلبوم تکرار شده‌اند.
۲. گستره جغرافیایی عکس‌ها شامل بخش بزرگی از شهرها و نواحی ایران و برخی جاها در خارج ایران (مانند تفلیس، پاریس و عراق) است و سوژه آن‌ها عبارت است از: مناظر طبیعی؛ چشم‌اندازهای شهری و روستایی؛ بناها و محوطه‌های تاریخی؛ ساختمان‌های دوره قاجار و مراحل ساخت آن‌ها؛ عکس‌های پرتره یا گروهی شاه، شاهزادگان، زنان حرم، درباریان، دولتمردان، روحانیان، مردمان عادی و خارجیان مقیم ایران؛ سفرهای داخلی و خارجی، اردوها و شکارهای شاهی؛ میهمانی‌های درباری؛ رویدادها و مراسم حکومتی؛ عملیات عمرانی؛ آیین‌ها و مراسم ملی و مذهبی؛ مشاغل؛ اقوام ایرانی؛ و موضوعات دیگر.
۳. شمار زیادی از عکس‌ها دارای زیرنویس هستند که آگاهی‌های مهمی را درباره آن‌ها به‌دست می‌دهند. مثلا، سوژه، عکاس و زمان عکاسی را مشخص می‌کنند. برخی از زیرنویس‌ها به خط ناصرالدین‌شاه هستند؛ چندان‌که شماری را نیز خود او گرفته است. اغلب عکس‌ها توسط عکاسان شناخته شده دربار قاجار مانند عبدالله قاجار، ابراهیم‌خان عکاس‌باشی یا آقارضای عکاس‌باشی گرفته شده‌اند و اکثرا مربوط به دوره ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه هستند.
۴. بیشتر عکس‌ها سَرسَری و شلخته‌وار و مجموعا با کیفیت پایین اسکن شده‌اند. در مواردی زیرنویس‌ها به‌علت نورخوردگی و تنظیمات نامناسبِ اسکنر (یا شاید دستگاه فتوکپی!) قابل رؤیت نیستند و یا کناره‌های عکس اسکن نشده است. از این گذشته، اسکن همه عکس‌ها سیاه و سفید است که باعث شده عکس‌های رنگی شده یا ته رنگ عکس‌های سیاه و سفید مشخص نباشد. با وجود این، بیش‌وکم برای استفاده پژوهشی مناسب هستند. امید می‌رود که اسکن باکیفیت‌تری نیز وجود داشته باشد و دیجیتالی‌سازی عکس‌ها به چنین نسخه‌های نازلی محدود نشود.
۵. شمار کمی از عکس‌ها سانسور شده‌اند. برای مثال، بخشی از بدن فرد را با کاغذ پوشانده‌اند. هرچند ممکن است برخی عکس‌ها از نظر مقررات وزارت میراث فرهنگی قابل انتشار نباشند، اما لزومی ندارد که نسخه دیجیتالی به‌عنوان جایگزین نسخه فیزیکی سانسور شود. دست‌کم در یک مورد، پیداست که چسباندن کاغذ روی عکس به آن آسیب زده است.
۶. گستره استفاده‌های پژوهشی از عکس‌های منتشر شده قابل احصا نیست و می‌توان گفت که هر پژوهشگری از هرجنبه‌ای که به تاریخ دوره قاجار بپردازد، می‌تواند از این عکس‌ها بهره ببرد. پژوهشگران حوزه‌های تاریخ، باستان‌شناسی، انسان‌شناسی، عکاسی، معماری، شهرسازی، مرمت بناهای تاریخی و حتی محیط زیست می‌توانند آگاهی‌های مهمی را از طریق این عکس‌ها به‌دست آوردند.
پیامدهای مثبت انتشار عکس‌های آلبوم‌خانه را به‌زودی در شبکه‌های اجتماعی و کمی دیرتر در مقاله‌ها و کتاب‌های علمی و پژوهشی خواهیم دید.
انتهای پیام
