نامه‌ی سرگشاده‌ی جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران به معاونت میراث‌فرهنگی در خصوص «مجموعه‌ی تاریخی-طبیعی کرفتو» و لزوم صیانت از عرصه و حریم آن
به نام خدا جناب آقای دکتر دارابی قائم‌مقام و معاونت محترم میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی
با سلام و احترام
چنانکه مستحضرید «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» در استان کردستان نامزد ثبت در فهرست میراث‌جهانی یونسکو شده است. علیرغم پیگیری، هشدار مراجع تخصصی و مردم‌نهاد، انجمن باستان‌شناسی ایران (تصویر ۱)، انجمن غارنوردی و معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی (تصویر ۲)، در خصوص تعرض به عرصه و حریم محوطه باستانی کرفتو توسط کارگاه در حال ساخت بسته‌بندی حبوبات و بوجاری در ۷۰۰ متری مجموعه، در کمال ناباوری و به‌صورت گل به خودی جناب آقای علیرضا ایزدی (مدیرکل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی) در مورخ ۱۰/۱۰/۱۴۰۲ خطاب به آقای منصور مهرزاد (مدیرکل میراث‌فرهنگی کردستان) و رونوشت به آقای نادر زینالی (مدیرکل امور استان‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد) موافقت خود را با ادامه ساخت کارگاه فوق اعلام نموده است (تصویر ۳)؛ بنابراین، بدین‌وسیله چند نکته اساسی به شرح زیر در مورد اعلام موافقت در خصوص زیرساخت برای احداث واحد بوجاری آقای برازنده و اشکالات جانمایی کارگاه بسته‌بندی حبوبات و بوجاری در ۷۰۰ متری «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» جهت پیگیری و دستور اقدام مقتضی اعلام می‌گردد:
۱. چنانچه میدانید ثبت آثار ملّی و تعیین حریم دو اقدام مکمل برای حفاظت از میراث‌فرهنگی است. با توجه به اینکه تعداد حرائم مصوّب از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۹۸ حدود ۸/۸ درصد آثار ملّی است با استمرار شرایط موجود، حدود ۵۶۸ سال لازم است تا کلیه آثار ثبتی موجود دارای حریم مصوّب گردند که این وضعیت خطر بزرگی در راستای حفاظت از میراث‌فرهنگی است. چرا که توسعه شهری و روستایی رقیب اصلی حفاظت از میراث‌فرهنگی است که تقاضای تخریب آن‌ها را به همراه خواهد داشت.
۲. غار کرفتو یک اثر ملّی است و جزو غارهای شگفت‌انگیز و انگشت‌شمار در غرب کشور می‌باشد که در سال ۱۳۱۸ با شماره ۳۳۰ ثبت ملّی شده است و دارای حریم ناقص مصوب و متناسب با سال ۱۳۷۷ می‌باشد. تعیین عرصه و حریم کرفتو محدود به دهانه غار بر اساس شرایط و وضع موجود منطقه در سال ۱۳۷۷ بوده که خطر تعارضات در آن زمان کمتر پیش‌بینی شده است اما به لحاظ اینکه این مجموعه یک اثر طبیعی – تاریخی است و این احتمال می‌رفت که در آینده شاید مسیرها، کانال‌ها و دهلیزهای دیگری با کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شوند یک حریم موقت تعیین و نقطه پایانی آن هنوز باز است.
۳. این مجموعه باستانی شامل غار کرفتو، غار کانی میکائیل، کول تاریکه، مجسمه کوره خیاط، مجسمه سه کچان، قبرستان تاریخی در ضلع شرقی و جنوبی غار و… می‌باشد. این اثر باشکوه دارای سبک معماری منحصربه‌فرد و دارای کانال‌ها، مسیرها و دهلیزهای طبیعی ادامه‌دار و اسرارآمیز می‌باشد که هنوز تعداد زیادی از آن‌ها کشف و شناسایی نشده است. در همین راستا به عقیده اکثر باستان شناسان در صورت ادامه بررسی‌های باستان‌شناسی این احتمال می‌رود که مسیرها و دهلیزهای دیگری کشف شوند و شاید یکی از آن‌ها از مکان کارگاه در حال احداث، سر درآورد.
۴. اداره کل میراث آ.غ متأسفانه در جهت انکار خطای انسانی و کارشناسی مجموعه، مدام تأکید دارد که کارگاه در حوزه استحفاظی آذربایجان‌غربی قرار گرفته و «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» در حوزه استحفاظی کردستان و خود را «تافته جدا بافته» می‌داند. در دفاعیات خود بدون در نظر گرفتن ملّی بودن اثر تاریخی – طبیعی و عواقب احداث و توسعه ساخت‌وسازهای دیگر در آینده مسیر تعارض و تجاوز در عرصه و حریم یک اثر با ارزش ملی را که مختص کل کشور و ارزش جهانی‌شدن را دارد، باز می‌کند. تا به این طریق یک مجموعه باستانی چند هزارساله را قربانی یک طرح و یک نفر بنماید. حتی در بازدید معاون محترم میراث‌فرهنگی آ.غ از محوطه تاریخی و موقعیت کارگاه احداث شده، ایشان ضمن اظهار تأسف، بیان فرموده که کارشناس ما نباید در نزدیکی چنین اثر شکوهمندی اقدام به صدور بلامانعی می‌کرد، قول مساعد حل مسئله را داده‌اند؛ اما متأسفانه روی کاغذ خلاف گفته‌ها و دیدگاه خود عمل کردند و بیشتر آن را به سمت وزارتخانه سوق دادند. درحالی‌که «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» حدومرز ندارد و هر دو اداره کل استان در قبال آن مسئول هستند.
۵. وزارت میراث‌فرهنگی علیرغم قول مساعد وزیر محترم میراث‌فرهنگی (فیلم آن موجود است) در جریان دو بار سفر به استان کردستان به همراه ریاست محترم جمهور، تاکنون احدی از کارشناسان آن حوزه را جهت بررسی موضوع از لحاظ تمامی جوانب ازجمله دامنه و عمق غار، مسیرهای کشف نشده، فاصله قبرستان‌های تاریخی ساکنان وقت «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» تا محل کارگاه بوجاری و محوطه غار و… نفرستاده است. مثلاً فاصله قبرستان تاریخی ضلع شرقی محوطه غار تا محل کارگاه کمتر از ۵۰۰ متر می‌باشد و این خود یک بحران است.
۶. شواهد و نقد رسانه‌های محلی شهرستان تکاب از اداره میراث‌فرهنگی در فروردین‌ماه ۱۴۰۳ راجع به وضعیت اسف‌بار و تخریب پل تاریخی چم بزرگ [ساروق] (دوران صفوی) و نحوه مدیریت محوطه جهانی تخت‌سلیمان (صفحه اینستاگرام هه‌وشار هه‌وال)، نشان می‌دهد که میراث آ.غ رویه بی‌تفاوتی در بحث حفاظت و نگهداری از آثار تاریخی را در پیش‌گرفته است. پس الزاماً «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» هم برای آن‌ها زیاد حائز اهمیت نیست.
۷. چون محوطه کرفتو یک اثر ملّی است، اداره کل میراث آ.غ بایستی قبل از امضاء نامه با اداره کل میراث کردستان رایزنی و هماهنگی می‌کرد که متأسفانه هیچ سندی دال بر موضوع مذکور موجود نیست.
۸. در دفاعیات مالک محترم بوجاری اشاره نموده‌اند که بازه فعالیت کارگاه در سال دو ماه است و طبق پیش‌بینی و اظهار خودشان اشتغال‌زایی برای ۱۱ نفر می‌باشد، آیا در یک بازه زمانی کوتاه دوماهه ایجاد اشتغال برای ۱۱ نفر امکان‌پذیر است؟ باید پرسید چند لیست بیمه تاکنون برای این ۱۱ نفر رد کرده است؟! بنابراین برای دو ماه فعالیت مصلحت نیست امنیت منطقه را به خطر انداخت. همچنین با ثبت در فهرست میراث‌جهانی دگرگونی که در اقتصاد منطقه از طریق گردشگر ایجاد خواهد کرد با اشتغال ۲ ماه کارگاه بوجاری قیاس مع‌الفارق است. از طرفی کارگاه بوجاری ایشان نوعی صنعت وابسته و جز اولویت دهم است و می‌تواند بسته‌بندی را در خانه یا هر جای دیگر هم انجام دهد.
۹. مالک محترم بوجاری دو سال بعد از اتمام مجوز شروع به ساخت‌وساز کرده و دقیقاً در زمانی ساخت‌وسازش را شروع کرده که این مجموعه در لیست فهرست میراث‌جهانی قرار گرفته و حاضر به جابجایی هم نیست. برای همین ما احساس خطر می‌کنیم که شاید اینجا نوعی پول‌شویی یا حفاری غیرمجاز و یا هرگونه کار خلافی صورت بگیرد.
۱۰. مالک کارگاه یکی از کشاورزان عمده منطقه بوده و چندین قطعه زمین کشاورزی در اطراف روستای خود دارند که می‌توانست کارگاه را در یکی از این زمین‌ها یا در یکی از روستاهای اطراف اجرا می‌کرد، چرا اصرار بر اجرا در چنین نقطه‌ای و در فاصله ۷۰۰ متری «مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار کرفتو» دارند؟ چه‌بسا که چندین دفعه از طرف مسئولین شهرستان دیواندره و استان کردستان خواهش گردید که از حریم و نزدیکی مجموعه تاریخی خارج و در یکی از روستاهای اطراف که حوزه دیواندره است؛ سرمایه‌گذاری نمایند. حتی با اینکه قول واگذاری زمین و امتیازات هم داده شد، باز مالک محترم موافقت نکردند.
۱۱. فاصله دقیق کارگاه از روی سقف دهلیز ضلع شرقی غار (یکی از زیباترین دهلیزهای طبیعی کرفتو) که هنوز کاوش نشده است؛ ۷۰۰ متر است.
۱۲. چرا اداره کل میراث‌فرهنگی آ.غ در جلسه‌ای که در مورخ ۱۹/۹/۱۴۰۲ به پیشنهاد دادستان محترم عمومی و انقلاب مرکز آ.غ برگزار گردیده است؛ از کارشناسان استان کردستان جهت ابراز نظرات کارشناسی هر دو استان دعوت به عمل نیاورده است. درحالی‌که بیان می‌دارند که غار کرفتو در حوزه استحفاظی کردستان است؛ پس نظرات کارشناسی مجموعه میراث‌فرهنگی کردستان ارجح‌تر خواهد بود.
۱۳. کارگاه بوجاری برای ادامه روند کار نیاز به مقدار زیادی آب دارد و قطعاً چنین چیزی با حفر چاه امکان‌پذیر خواهد بود؛ آیا از نظر علمی و باستان‌شناسی حفاری با عمق زیاد و در فاصله خیلی نزدیک از یک مجموعه تاریخی ۵۰۰۰ ساله مجاز و قانونی است و در آینده چشمه طبیعی کرفتو را که هرساله آب مورد نیاز چندین هزار بازدید کننده و زمین‌های پیرامون را تأمین می‌کند؛ همچون چشمه‌علی شهر ری دچار مشکل نخواهد کرد؟ (نامه مورخ ۱۳/۹/۱۴۰۲ کارشناس و تکنسین منابع آب شهرستان دیواندره تصویر ۵).
۱۴. آیا استقرار یک کارگاه در حریم و نزدیکی یک مجموعه تاریخی و ملی برای بقا و حفظ آثار مدفون شده، قبور تاریخی، محیط‌زیست جانوری و احتمال سوءقصد و تعارض ریسک‌پذیر نیست؟ آیا وزارت میراث‌فرهنگی با صدور بلامانعی احداث مسئولیت آن را پذیرفته یا می‌پذیرد؟
۱۵. تخریب و دپوی خاک در فضای حدود ۵۰۰۰ متری اراضی ملی ضلع شرقی کارگاه نشان از ایجاد اعیانی به‌منظور تصرفات محدوده توسط مالک است و فضای قانونی کارگاه طبق مجوز صادره ۱۰۰۰ متر و آن‌هم در زمین کشاورزی خود مالک است. درحالی‌که در جلسه برگزار شده مورخ ۱۹/۹/۱۴۰۲ در دفتر دادستان محترم عمومی آ.غ بدون بازدید کارشناسان آن حوزه، به غیره ملی بودن اراضی اشاره شده است.
۱۶. با توجه به حریم ناقص مصوّب سال ۱۳۷۷ مجموعه تاریخی – طبیعی کرفتو بررسی‌های و کاوش‌های باستان‌شناسی پس از آنکه منجر به کشف شناسایی محوطه چندی شد، نیازمند بازبینی حریم موجود از سوی گروهی خبره زیر نظر پژوهشکده باستان‌شناسی است؛ بنابراین تا اعلام نظر پژوهشکده باستان‌شناسی هرگونه فعالیت عمرانی به‌ویژه طرح بوجاری می‌بایست به حالت تعلیق درآید.
۱۷. اولین اثر ثبت جهانی بعد از انقلاب مجموعه میراث‌جهانی تخت‌سلیمان در سال ۱۳۸۲ است؛ بنابراین، در سال ۱۳۷۷ زمانی که حریم مجموعه تاریخی – طبیعی کرفتو مصوّب شده، درک درست و دقیقی از مسائل میراث‌جهانی و ضوابط آن وجود نداشته و از آن سال تاکنون که حدود ۳۰ سال می‌گذرد، تغییرات فراوانی درباره مفاهیم و قوانین این حوزه صورت گرفته است؛ بنابراین، ضروری است با رویکرد ضوابط و مقرراتِ حفاظت از آثار تاریخی که یک امرِ جهانی و به‌روز است، عرصه و حریم این مجموعه هرچه سریع‌تر توسط پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و پژوهشکده باستان‌شناسی مجدد مورد ارزیابی و بازنگری قرار گیرد.
۱۸. در خصوص حریم بناها و محوطه‌های تاریخی، دادستان کل کشور احساس خطر کرده و به این موضوع ورود کرده و در مورخ ۶ مرداد ۱۳۹۹ یک هشدار مؤکد داده است (isna.ir/xdGkyj).
در خاتمه، تمام تلاش مردم، منتقدان و صاحب‌نظران این است که با ورود جنابعالی قانون نانوشته تضاد منافع که مسئولان ذی‌ربط فرصتی را برای فرصت جویان فراهم کرده در اختیار آن‌ها قرار نگیرد و بتوان از میراث و دارایی‌های فرهنگی و تمدنی این سرزمین حفاظت کرد تا به دست نسل آینده برسند.
انتهای پیام
