میناب مهم ترین بندر ولایت کرمان در قرون میانه اسلامی
در تقسیم بندی جغرافی نویسان مسلمان، سواحل خلیج فارس بین چند ایالت از سرزمینهای پهناور اسلامی تقسیم شده است؛ سواحل جنوبی آن از ایالت شبه جزیره عربستان به شمار میرفت، سواحل غربی آن در ایالت عراق قرار داشت و در سواحل شمالیاش، سه ایالت ایرانی واقع شده بود که به ترتیب از غرب به شرق، شامل خوزستان، فارس و کرمان می شد در این میان بیشترین کرانه شمالی خلیج فارس به ایالت فارس اختصاص داشت که به لحاظ موقعیت جغرافیایی طبیعی و سیاسی خاص خود، جایگاه برتری داشت و مهمترین بنادر تجاری و بازرگانی ایرانی در همین ناحیه بودند. پس از آن، ساحل ایالت کرمان وسعت بیشتری داشت، اگر چه لنگرگاههایش در مقایسه با بنادر فارس و خوزستان دارای ارزش و اعتبار کمتری بودند. اما در کرانه کم پهنای خوزستان، لنگرگاههای قابل توجهی به چشم میخوردند. در ادامه، بر اساس منابع جغرافیایی اسلامی، وضعیت این بنادر را تا قرن نهم هجری تداوم داشت
مهترین بندر کرمان در خلیج فارس، هرمز کهنه بود که در کنار باریکه ای از خلیج فارس واقع شده بود و کشتی ها از دریا به آنجا رفت و آمد می¬کردند. این ناحیه را آبجیر می نامیدند.
خرابه های هرمز کهنه در محلی به نام مَناب یا مَناو، دیده می شود. این شهر در قرن چهارم هجری، هم بندر کرمان و هم بندر سیستان به شمار می آمد و بعدها که هرمز نو و جزیره هرمز رونق یافتند، هرمز کهنه جای کیش را در تجارت دریایی گرفت؛ همان گونه که کیش جای سیراف را تصاحب کرد و مهم ترین بندر تجارتی خلیج گردید. علت خرابی هرمز کهنه، ظاهراً تاخت و تاز پیوسته دزدان به این شهر بوده است و همین امر سبب شد امیر هرمز شهر را به مقصد جزیره جرون ترک کند و شهر هرمز نو را در آن جا بنیان نهد.
این واقعه در اوایل قرن هشتم هجری رخ داد و ابن بطوطه در همین زمان، در کلام خود درباره هرمز کهنه، شهر جدید را توصیف کرده است.
اصطخری درباره هرمز کهنه می¬گوید که مسجد جامعی داشته و خانه های بازرگانان در روستایی به فاصله دو فرسخی از بندر واقع بوده است. در منطقه، درختان خرمای بسیاری پرورش داده می¬شد و کشاورزی غالباً به محصولاتی، مانند ذرت، نیل، زیره و نیشکر، محدود می گردید
مقدسی بازارهای هرمز کهنه را ستوده و از خانه¬هایش سخن گفته است. ظاهراً لنگرگاه هرمز کهنه از شهر نصف روز فاصله داشت و در مداخل خلیج هرمز قرار می گرفت.
در پایان قرن هشتم هجری، سپاهیان تیمور پس از یورش به شهرهای ساحلی نزدیک هرمز کهنه و تسخیر هفت قلعه از آن، همه را سوزاندند. محافظان آنها نیز به قلعه¬های جزیره جَرون گریختند. شرف الدین علی یزدی، نام این هفت قلعه را چنین ذکر کرده است: قلعه مینا در هرمز کهنه، قلعه تنگ زندان، قلعه کشکک، حصار شامل، قلعه مَنوجان، قلعه تَرزَک و قلعه تازیان بوده است
بخشی از مقاله تحقیقی حسن حسین زاده شانه چی
مندرج در مجله تاریخ اسلام ۱۳۸۶
