قوم تاجیک

براساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمۀ اول سدۀ ۱۹ میلادی مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است. گروهی از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر عرب‌های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی‌گردد و این واژه از سدۀ یازدهم میلادی به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق می‌شود براساس شکل فارسی میانۀ واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیل‌ها رد می‌کنند. در لغتنامهٔ انگلیسی آکسفورد تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.

بهار در سبک‌شناسی آورده‌است: ایرانیان از قدیم به مردم اجنبی «تاچیک» یا «تاژیک» می‌گفته‌اند، چنانکه یونانیان «بربر» و اعراب «اعجمی» یا «عجم» گویند. این لفظ در زبان فارسی دری نو، «تازی» تلفظ شد و رفته‌رفته خاص اعراب گردید، ولی در توران و فرارود لهجهٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک» می‌گفتند و پس از اختلاط ترکان آلتایی با فارسی‌زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک» به همان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی‌زبانان را «تاجیک» خواندند و این کلمه بر فارسیان اطلاق گردید و ترک و تاجیک گفته شد.

به‌هر صورت، اثبات این که واژهٔ تاجیک پیش از تسخیر آسیای میانه توسط ترکان کاربرد داشته بسیار مشکل است و این که از سدۀ پانزدهم میلادی به بعد باشندگان ایرانی منطقه خود را تاجیک می‌نامیدند، تا خودشان را ترک‌ها تمیز دهند. همچنان که شاعر میر علیشیرنوایی هم این را گفته‌است.

در ادبیات ترکی-فارسی فاتحان تیمور و بابر، واژهٔ تاجیک به منشیان و دبیران فارسی‌زبانی اطلاق می‌شده،که به زبان عربی تحصیل کرده‌اند. در دورهٔ صفوی، «تاجیک» به مدیران و نجیب‌زادگان دربار اطلاق می‌شده که به جنبش قزلباش مرتبط بودند.

به گفتۀ میرزا شکورزاده، پژوهشگر تاجیک و نویسندهٔ کتاب «تاجیکان در مسیر تاریخ»، براساس پژوهش‌ها مردم پارسی‌گوی در بسیاری از نقاط آسیای میانه، ایران و افغانستان و حتی کشمیر و کاشغر خود را «تاجیک» معرفی کرده‌اند. واژۀ «تاجیک» در ادبیات کلاسیکی فارسی زیاد کاربرد شده و کاربرد آن غالباً در برابر ترک و عرب صورت گرفته‌است:

مثلاً سعدی می‌گوید:

شاید که به پادشاه بگویند، ترک تو بریخت خون تاجیک.

و یا جامی اشاره‌ای دارد دربارهٔ علیشیر نوایی که:

او که یک ترک بود و من تاجیک، هردو داشتیم خویشی نزدیک.

و باز سعدی در جای دیگر می‌گوید که:

نگار ترک و تاجیکم کند صد خانه ویرانه، به آن چشمان تاجیکانه و مژگان ترکانه. .

بخشی از تاجیک ها در شمال غربی هرمزگان، استان فارس و اصفهان ساکن هستند