چرا حراست از حریم «قلعه ساسانی شاه دژ» در اصفهان مهم است

مهرناز شهباز: «شاه دژ» بر پیشانی بلند کوه «صفه»، حکایت از دیرینگی و اهمیت این میراث طبیعی و تاریخیِ اصفهان دارد، جایی که پایگاه حفاظت و حراست شهر بوده و بخشی از تاریخ اصفهان را روایت می‌کند اما اهمیت حفظ حریم این دژ و منظر تاریخی و طبیعی صفه تا چه اندازه است؟ 

شاه دژ یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی اصفهان است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام باز می گردد و از این جهت دارای اهمیت است که بر فراز یکی از استراتژیک ترین ناهمواری های اصفهان بنا شده و شواهد تاریخی مهمی را از اصفهان کهن در سینه دارد.

کوه صفه به تمام شهر مسلط و دژ با عظمت آن با ساختار لایه‌ای، به لحاظ دفاعی برای شهری که در مرکز ایران واقع شده و همیشه مورد توجه حاکمان ادوار مختلف بوده، مهم قلمداد می شده است. آن طور که محققان گفته‌اند ساخت استحکامات دفاعی در مکانی به دور از مرزها و در ژرفای سرزمین، شیوه و رویه معمولی به خصوص در دوران ساسانی برای دفاع ایمن‌تر یا به عنوان آخرین سد دفاعی بوده است. باری استحکامات قلعه شاه دژ به جهت دفاع گام به گام در ارتفاعات متفاوتی از کوه صفه بنا شده‌اند و شناسنامه معتبری از معماری نظامی در شهر باستانی اصفهان است.

از سوی دیگر شواهد تاریخی و بازمانده سازه‌هایی هم از ادوار مختلف تاریخی در «دروازه گل زرد» واقع در شمال شرقی صفه وجود دارد، از جمله آنچه به نام تخت سلیمان می شناسیم و در دوره صفویه بنا شده‌، یا سنگاب و کتیبه‌هایی که در «چشمه چک چکان» در ارتفاعات دیگر صفه وجود دارد که همه این موارد بیانگر تداوم تاریخی این محوطه است که به گفته کارشناسان و باستان شناسان در حریم شاه دژ باید لحاظ شود.

به همین جهت هم، حریم و عرصه شاه دژ، جهت مصون ماندن آن از آسیب‌ها و تخریب‌ها که همواره از گزند آنها طی سالیان گذشته در امان نبوده، در سال ۱۴۰۰ پس از ۲ فصل کاوش و یافته‌هایی چون نقاشی دیواری و گچبری‌هایی که قدمتشان احتمال قریب به یقین به دوران پیش از اسلام یعنی دوره ساسانی برمی گردد، تعیین و ابلاغ شد.

منتقدان و فعالان میراث فرهنگی و طبیعی اما همیشه احداث مراکز تفریحی و گردشگری را بلای جان کوه صفه دانسته اند؛ اتفاقی که شاه دژ هم در سال‌های گذشته از آسیب آن در امان نبود و عملیات توسعه فاز دوم تله کابین صفه به دیوار شاه دژ آسیب وارد کرد.

ماجرا از این قرار بود که شهرداری سابق در سال ۹۵ بنا داشت با ایجاد خط دوم تله کابین، گردشگران را به این منطقه باستانی در ارتفاعات صفه بیاورد که شوربختانه در این میان پایه‌های تله‌کابین روی دیوار باستانی شاه دژ نصب شد.

اتفاق دیگری که با ابلاغ حریم شاه دژ، تا این لحظه نتوانسته بر حریم این اثر تاریخی سایه بیاندازد، ساخت هتل هما بود؛ ماجرای ساخت هتل پنج ستاره ماهان در حریم شاه دژ و عرصه کوه صفه به اسفند ۹۴ برمی گردد که بعدها در سال ۹۷ با پیگیری فعالان محیط زیست با استناد به ممنوعیت هرگونه ساخت و ساز در کوه صفه مطابق با ضوابط طرح تفضیلی متوقف شد.

با این وجود در سال ۱۴۰۱ حتی با وجود تصویب و ابلاغ حریم شاه دژ، باز زمزمه هایی در رابطه با پیگیری برای ساخت این هتل در حریم شاه دژ، شنیده شد اما وزارتخانه میراث فرهنگی با استناد به ضوابط حریم آثار تاریخی در پاسخ به استعلام از این وزارتخانه، بر ممنوعیت ساخت این هتل تاکید کرد.

مطابق بند یک ضوابط حریم، تغییر کاربری از وضعیت موجود در محدوده حریم ممنوع است و مطابق بند ۸ آن، ایجاد تاسیسات گردشگری، فرهنگی و طبیعی صرفا می تواند در چهارچوب ایجاد سایت موزه باستانی شاه دژ، جهت نمایش آثار به دست آمده از کاوش های باستان شناسی و با طرح مصوب شده از سوی وزارت و با نظارت در حین اجرا و تایید نهایی در وزارتخانه انجام شود.

با این وجود هنوز سایه ساخت هتل و دیگر سازه‌های گردشگری بر روی صفه و حریم شاه دژ سنگینی می‌کند.

فریبا سعیدی؛ رییس هیات کاوش شاهدژ:اگر کسی برای تاریخ اصفهان اهمیت قائل باشد حاضر نخواهد شد بکرترین شواهد باستان شناسی اصفهان با بهانه‌هایی مثل زیرساخت‌های گردشگری از بین برود چرا که حریم شاه دژ تا ارتفاعات پایین تر مثل جایی که آثار و بقایای یک چهارتاقی ساسانی در جوار آبشار (دروازه شمال) و یا در «پاچنار» (دروازه گل زرد) که «تخت سلیمان» از دوره صفوی قرار دارد، ادامه دارد و این محوطه‌ها هم باید در حریم شاه دژ لحاظ شود.

علیرضا خواجویی؛ عضو شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان:  بیم آن می رود که مداخلات بیش از حد در کوه صفه، حریم این اثر تاریخی و طبیعی را مخدوش و شواهد تاریخی را نابود کند.

انتهای پیام