سالهاست که سیلک از تعرض‌ها در امان نیست، ماجرا برمی‌گردد به چهار دهه قبل، سال‌هایی که تکاپو برای توسعه کشت محصول گندم نشانی را روانه زمین‌های ملی سیلک کرد، از آن سال‌ها همه این روزها را پیش‌بینی می‌کردند اما تلاش کارشناسان نتوانست ورق را برای قدیمی‌ترین سکونتگاه فلات مرکزی ایران برگرداند و حالا این محوطه باستانی در چمبره‌ای از ساخت و سازها گرفتار آمده است.
زمین‌هایی که روزی برای کشاورزی در اختیار مردم قرار گرفت، بعدها بلای جان سیلک شد، چمبره ای از ساخت و سازها در اطراف یک محوطه باستانی که هیچ کس نتوانست جلودارش باشد و هر روز تعرض ها بیشتر و بیشتر شد، سالهای گذشته به دلیل نبود وحدت رویه در برخورد با ساخت و سازهایی که حریم و عرصه سیلک را مورد تجاوز قرار داده اند موجب شد که قانون شکنی روند معمولی بگیرد و حالا متولیان میراث فرهنگی به سختی می توانند از پس این تخلفات ریز و درشت برآیند.
گرچه اجرای حکم تخریب چند خانه‌باغ در روزهای گذشته، هشداری بود برای دلالانی که زمین‌های دولتی را خریداری و ساخت و ساز می‌کنند اما این تصرف گسترده در حریم تپه باستانی سیلک، همیاری و البته قدرت اجرایی بیشتری را برای میراث فرهنگی می‌طلبد تا بتواند تنها تا حدودی آثار تصرفاتی که تپه سیلک را محصور و یا منظر آن را مخدوش کرده است پاک کند.
حریم و عرصه تپه سیلک در سال ۹۷ بازنگری شده است اما هنوز هم به عرصه این اثر تاریخی به تاکید کارشناسان دست اندازی می‌شود، هفته گذشته خانه باغی که در عرصه سیلک ساخته شده بود با حکم قضایی و ورود دایره اجرای احکام شهرداری کاشان تخریب شد، این یک مورد از هشت حکم تخریبی بود که باید اجرا می‌شدند اما همه این هشت مورد تنها مشت نمونه خروار از ساخت و سازهایی است که هر کدام راه گریزی یافته و با تمام هشدارها و اخطارها حریم و یا عرصه تپه سیلک را خانه و یا خانه باغ کرده‌اند.
زمین‌های حریم درجه یک محوطه سیلک تنها اجازه کشاورزی دارند و در حریم درجه ۲ و سه، ارتفاع مجاز ساخت و ساز به ترتیب هفت و نیم متر و ۱۰ و نیم متر است. این در حالی است که با وجود آگاهی اهالی نسبت به اراضی دولتی در سیلک، حتی عرصه این اثر مورد تجاوز ساخت و ساز است و به همین دلیل هم شبانه روزی و به سرعت کار ساخت و ساز را به پایان می‌رسانند.
در حالی که حریم درجه یک و عرصه سیلک در امان نیست، حریم درجه ۲ و سه نیز با ارتفاع غیرمجاز و ساخت و سازهای نامانوس مخدوش و منظر این اثر باستانی تحت شعاع قرار گرفته است، در سالهای بعد از بازنگری حرایم و عرصه، پیگیری‌ها برای رفع تخلفات روند بهتری گرفته اما با این وجود سیلک همچنان دچار درد مزمن ساخت و سازهاست.
سیلک، گمشده در ساخت و سازهای جدید
علیرضا جعفری زند، باستان شناس و از کارشناسان رسمی دادگستری در ابنیه و آثار تاریخی کسی است که بسیاری از پرونده‌های ساخت و ساز غیرمجاز در حریم و عرصه سیلک را بررسی و کارشناسی کرده است.
وی معتقد است که شهرداری و میراث فرهنگی باید ماجرای ساخت و سازها را پیش از شروع کار متخلفان جلودار باشند و در یک کلام تکلیف این قضیه را هرچه زودتر روشن کنند.
این باستان شناس در گفت و گو با ایرنا با اشاره به سی و سه حکم تخریب و نبود قدرت اجرایی لازم برای برخورد با این تخلفات گفت: با وجود اطلاع از ممنوعیت ساخت و سازها در حریم درجه یک سیلک، اهالی بدون مجوز از شهرداری و میراث فرهنگی شروع به ساخت و ساز می‌کنند. پایگاه سیلک در این رابطه بارها در حین ساخت اخطار می‌دهد ولی متاسفانه با برخورد بد عده ای و حتی ضرب و شتم روبه رو شده‌اند.
وی افزود: در واقع کوتاهی از پایگاه سیلک نیست ولی قادر هم نیست که در مقابل این هجوم پایداری کند و دچار رویکردی است که مرتب در حال جنگیدن با افراد متخلف است.
به گفته جعفری زند بخشی از منطقه فین که سیلک در آن واقع شده است از سال ۷۶ به این سو جهت ساخت و ساز مورد توجه قرار گرفت و قیمت زمین‌های این ناحیه روند صعودی گرفت، عکس‌های هوای اطراف سیلک در سالهای ۷۵ نشان می‌دهد که تمامی زمین‌های اطراف سیلک، مزارع و باغ بوده‌اند اما طی بیست گذشته به دلیل مرغوبیت منطقه و شروع ساخت و سازها، بسیاری از زمین‌های کشاورزی و باغ ها تخریب و تبدیل به خانه‌های مسکونی شدند.
سیلک تاکنون ۲ بار تعیین حریم شد
وی با اشاره به اینکه سیلک تاکنون دو بار تعیین حریم شده است، افزود: متاسفانه تا دیوار به دیوار تپه شمالی و جنوبی سیلک ساخت و ساز شده است و دهن کجی بسیار بزرگ اینکه یک خانه بسیار مجلل و بلند مرتبه به سبک کنگره آمریکا در نزدیکی تپه شمالی موجب شده است که بقیه هم با استناد به ساخت این خانه از دوگانگی برخورد میراث فرهنگی انتقاد کنند.
وی معتقد است که باید هر ۲ نهاد یعنی شهرداری و میراث فرهنگی در کنار هم، محکم در برابر تخلفات برخورد کنند. این کارشناس دادگستری در طول سالهای گذشته با پرونده‌های دست‌اندازی به هر نحو در عرصه و حرائم سیلک روبه رو بوده است.
جعفری زند در ادامه گفت و گو با ایرنا افزود: وقتی عرصه و حرائم یک اثر تاریخی را مشخص می‌کنیم، هم دست‌اندازی به خود این حریم و عرصه و هم مخدوش کردن منظر عمومی مشکل ساز است، در واقع نباید در کنار این آثار، بناهایی ساخته شود که آن اثر را تحت شعاع قرار دهد.
وی ادامه داد: متاسفانه در سیلک این اتفاق افتاده و شما امروز اگر به سیلک بروید، می‌بینند که اطراف آن چه خانه‌های بلند مرتبه ای ساخته شده است، این رویکردها چشم انداز زشتی را برای تپه‌های تاریخی سیلک ایجاد کرده و بنابراین سیلک در این ساخت و سازهای جدید در حال گم شدن است.
بازنگری عرصه و حریم، تضمین آینده سیلک
محسن جاوری باستان شناس و کسی است که حرائم و عرصه سیلک را بازنگری کرده است برای بازنگری حریمی که به تصویب رسید از نظرات متخصصین از جمله زنده‌یاد صادق ملک شهمیرزادی(مدیر کاوش‌های تپه سیلک)، جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران و تعداد زیادی از باستان شناسان استفاده شده است و بنابراین از نگاه وی، این بازنگری باید آینده سیلک را تضمین کند.
جاوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در سالهای اخیر برغم همه دست اندازی‌ها، همکاری مسئولان و به خصوص دادستان کاشان را درخور توجه دانست و افزود: تخلف‌های صورت گرفته است که دادستان در این زمینه رسیدگی کرده و رای‌های صادر شده بر اساس حریم و به نفع وزارت میراث فرهنگی بوده است.
وی یادآور شد: طمع افراد در طول زمان باعث دست اندازی به عرصه چنین محوطه‌های باستانی مثل سیلک شده اما این قانون است که حرف اول را می‌زند و در نهایت در اذهان همه، این موضوع جا افتاده است که اگر تخلفی کنند مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و برای هیچ مورد هم اغماضی قائل نمی‌شوند، بنابراین هر اتفاقی بخواهد بیفتد بر اساس طرحی است که ما برای سیلک در نظر گرفته‌ایم.
دستاویزی برای دست‌اندازی به سیلک
اما روایت سال‌هایی که دست اندازی و تصرفات بر عرصه و اطراف سیلک شروع شد از مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلک باید شنید. جواد حسین زاده با گریزی به سالهای پایانی دهه ۵۰ از اقداماتی گفت که بعدها دستاویزی برای تصرفات اراضی سیلک و سرانجام گام نخست شروع ساخت و سازها شده است.
حسین زاده به ایرنا گفت: چیزی حدود سی هکتار از چهل هکتار زمین دولتی سیلک در سالهای قبل از انقلاب سند داشت، بعد از انقلاب به دستور حضرت امام، مردم می‌توانستند برای خودکفایی گندم، زمین‌های موات و و بایر را کشت کنند و اما این موضوع برای یکسری افراد دستاویزی شد تا فنس‌هایی (سازه ای برای ایجاد حصار)که توسط اداره فرهنگ و هنر زمان پهلوی دور سیلک کشیده شده بود بشکنند.
وی افزود: همان زمان هم متولیان میراث مثل فرمانداری و ژاندارمری اعتراض کردند و این باعث شد که دفتر حضرت امام دوباره حکم بدهد که این زمین‌هایی که مردم متصرف شده‌اند منظور زمین‌های موات نبوده و باید به اداره فرهنگ و هنر برگردد.
وی ادامه داد : متاسفانه این موضوع پیگیری نشد و بنابراین در محدوده سی هکتاری که زمین‌های اداره فرهنگ و هنر قدیم بود و الان زمین‌های سیلک است جز کشت و کشاورزی هرگونه دخل و تصرف، فروش زمین، دخل و تصرف مال غیر است.
حسین‌زاده ماجرای ساخت و ساز در سیلک و آنچه امروز این تپه باستانی شاهد آن است این چنین توضیح داد: کشاورزان از همان سالهای ۵۸ کشاورزی می‌کنند اما عده ای هم فروختند. اکنون وضعیتی که می‌بینید ناشی از آن است که مالکان جدید که بیشتر هم دلالان هستند زمین را ارزان می‌خرند و با کار شبانه‌روزی ۲ یا سه اتاقک درست می‌کنند و زمینی که متری بین سیصد تا ششصد تومان خریداری کرده‌اند را متری یک و نیم میلیون تومان به افرادی می‌فروشند که موجب درگیری آنها می شود.
برخورد جدی با متخلفان
به گفته مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلک در زمان حاضر با دستور دادستانی در روند پیگیری این کلاهبرداری‌ها هستند و آن طور که با دایره اجرای احکام شهرداری همکاری شده است، هرگونه فعالیت عمرانی به محض مشاهده پیگیری و متخلف بازداشت و به مراجع قضایی تحویل داده می شود.
به گفته حسین زاده از چهل هکتار اراضی سیلک، ۱۰ هکتار از زمین‌ها مالکیت خصوصی دارد و از قدیم هم کاربری آنها کشاورزی بوده است.
مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلک در ارتباط با این اراضی به ایرنا گفت: زمین‌های کشاورزی در حریم درجه یک قرار دارند و تغییرکاربری آنها ممنوع است و اگر ساخت و سازی باشد، انشعابات به آنها تعلق نمی‌گیرد و این شرایط هم کمتر دیده می‌شود، اما آسیب اصلی اتفاقی است که توسط دلالان صورت می‌گیرد و ما هم به همراهی دادستانی و شهرداری به شدت ایستاده ایم که این اتفاقات به کمترین میزان ممکن باشد.
وی افزود: در چند وقت اخیر چندین حکم تخریب توسط قوه قضاییه و دایره اجرای احکام شهرداری اجر شده است و یا اینکه اهالی وقتی با اجرای حکم مواجه شده‌اند شروع به رفع آثار تخلف کرده‌اند.
مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلک در پاسخ به این پرسش که چرا برخی ساخت و سازها در سالهای گذشته توانسته به راحتی به الگوی نادرستی در حریم این اثر باستانی شود گفت: متاسفانه در سالهای گذشته چندان وحدت رویه در اجرای احکام نبود و بعضی مواقع معدود مواردی بوده است که حکم به تبرئه افراد داده شده و استدلال قضات هم این بوده که این بنا باعث تزلزل بنیان عرصه محوطه سیلک نمی‌شود.
وی در خصوص پیگیری و رفع تخلفاتی که به راحتی توانسته‌اند در حریم سیلک پایدار بمانند افزود: می‌توان با کمک قوه قضائیه املاکی که در محدوده زمین‌های دولتی سیلک و همچنین احکامی که باعث تبرئه این ساخت و سازها شده‌اند را زیر سوال برد ، در این ارتباط می‌توان با هماهنگی قوه قضاییه شهرستان از متخلفان شکایت کرد و این ساخت و سازها را هم رفع کنیم و کاربری کشاورزی زمین‌ها را برگردانیم.
سیلک با قدمت هفت هزار ساله در کاشان قرار دارد و از بازمانده‌های نخستین تمدن در فلات مرکزی ایران است، ۲ تپه شمالی و جنوبی با ۲ گورستان در اطراف آنها بقایای تمدن سیلک را معرفی می کند. مردم سیلک نخستین افرادی بودند که شهرنشینی را تجربه می کردند، آثار و بقایای باستانی تپه شمالی با ارتفاع و وسعتی کمتر از تپه جنوبی معرف تمدن قدیمی‌تر منطقه است و بر اساس کاوش‌های مرحوم دکتر صادق ملک شهمیرزادی، مدیر کاوش‌های تپه سیلک، کهن‌ترین زیگورات در منطقه ایران و عراق در سیلک قرار داشته است.
گشودن گره کور محدوده سیلک
مدیر پایگاه پژوهشی تپه‌های سیلک کاشان همچنین یادآور شد: مهمترین مساله محوطه باستانی سیلک به عنوان گره کور، بحث زمین‌های معوض بود که در این راستا دولت گام‌های خوبی را برای حل موضوع برداشته است.
حسین‌زاده افزود: باید محدوده عرصه این محوطه باستانی از سوی دولت بازبینی می‌شد که بر این اساس زمینی را هیات دولت در سال ۸۸ و بعد شورای عالی معماری و شهرسازی در سال ۹۴ مصوب کرد که با نام فتح‌المبین به شهر الحاق شد.
وی با اشاره به اینکه شهرداری کاشان زمین‌ها را جداسازی و سندشان را آماده کرد، یادآور شد: سال ۹۷ نخستین نشست هیات امنای منابع آزادسازی سیلک را تشکیل دادیم که در واقع برای نحوه هدایت منابع تصمیم‌گیری می‌کند.
محوطه باستانی سیلک از چهار بخش شامل ۲ تپه شمالی (کوچک) و جنوبی (بزرگ) و ۲ گورستان (الف در شرق تپه جنوبی) و (ب در غرب تپه شمالی) تشکیل شده است.
تخریب یک خانه باغ در حریم سیلک
مدیر اجرای احکام شهرداری کاشان گفت: یک باب خانه باغ ساخته شده در حریم تپه‌های تاریخی سیلک در این شهر بر پایه حکم قطعی قضایی تخریب شد.
بهمن کاظمیان افزود: این تخریب در راستای همکاری دستگاه‌های اجرایی کاشان در راستای حفظ زمین‌های ملی، جلوگیری از تغییرکاربری زمین‌های کشاورزی و ممانعت از فرصت‌های به وجودآمده برای سودجویان و دلالان انجام شد.
وی ادامه داد: تخریب این خانه باغ به دنبال دستور شهردار و با درخواست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان مبنی بر همکاری شهرداری برای اجرای هشت فقره از احکام قطعی تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز در عرصه تپه‌های سیلک، از سوی اجرای احکام شهرداری تخریب شد.
مدیر اجرای احکام شهرداری کاشان با اشاره به اینکه اجرای این حکم با حضور همکاران شهرداری منطقه چهار و پشتیبانی انتظامی کلانتری ۱۴ یگان امداد نیروی انتظامی انجام شد، توضیح داد: شاکی اصلی پرونده‌های مورد نظر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که شهرداری با هدف ادامه روند تغییر کاربری‌ها و تصاحب زمین‌های ملی به عنوان دستگاه همکار و عمل‌کننده، اقدام به تخریب کرد.
وی تصریح کرد: سایر احکام واصله (هفت فقره) پس از تامین پشتیبانی انتظامی و دریافت دستور پشتیبانی از دادستان شهرستان کاشان اجرا خواهد شد.
کاظمیان ادامه داد: باغ‌ویلای یاد شده در زمین کشاورزی به مساحت ۵۰۰ مترمربع توسط مالک یا مالکان خودسرانه به ۲ قطعه تفکیک شده بود و مساحت اعیانی نزدیک به ۱۵۰ مترمربع از نوع دیوار باربر، شناژ قائم و سقف تیرچه بلوک بود که دیوارهای میانی و جداکننده به صورت کامل و سقف تیرچه بلوک و ساختمان مسلح در حد امکان به نحوی که به ساختمان‌های مجاور و همسایگان آسیب نزند، تخریب شد.
مدیر اجرای احکام شهرداری کاشان به شهروندان توصیه کرد از هرگونه خرید و فروش زمین‌های واقع در حریم شهر و سیلک بدون استعلام از شهرداری پرهیز کنند تا علاوه بر جلوگیری از زیان‌های بعدی، انرژی و وقت دستگاه‌های اجرایی از جمله شهرداری و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صرف خدمت‌رسانی شایسته‌تر به مردم شود.
سیلک کاشان با حدود هشت هزار سال قدمت که امروزه درون محدوده شهری قرار گرفته است، یکی از محوطه‌های باستانی مهم ایران و جهان به شمار می‌رود که در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست اثرهای تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
افزون بر یکهزار و ۷۰۰ اثر تاریخی با ارزش از جمله ۳۳۳ اثر ثبت ملی در کاشان وجود دارد.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
انتهای پیام
