سوء تفاهمی به نام گردشگری مجازی

«اشکان نیوز»؛ مهرنوش بسته‌نگار/ گردشگری فراصنعتی اطلاعات ‏محور با زنجیره ارزش طولانی است که این دو ویژگی سبب شده تا فناوری ‏های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی نقش شاهرگ اصلی و ستون فقرات این صنعت را ایفا کنند. از دهه ۱۹۹۰ میلادی فناوری ‌های نوین اطلاعاتی، در زیست ‏بوم گردشگری ظهور کرد و به عنوان سازوکاری برای پردازش، تحلیل، ذخیره‌ سازی و انتشار اطلاعات، گردشگری را متحول نمود و ساختار این صنعت را به میزان زیادی از شکل سنتی آن خارج نمود. این تغییر ساختار «گردشگری الکترونیک» یا «گردشگری مجازی» نامیده می ‏شود.
 سیستم‌‏ های رزرواسیون و مدیریت مقصد، دسترسی آنلاین به منابع فرهنگی، ارتباط بی ‏واسطه تأمین ‏کنندگان و گردشگران، اخذ ویزای الکترونیک، دیجیتالیزه بودن فرایندهای زنجیره ارزش، کاربرد فناوری ارتباطی سیار با توجه به استفاده همه‏ گیر از تلفن ‏های هوشمند و در نتیجه امکان سفر با دسترسی به اطلاعات شخصی شده و بلادرنگ و ارائه خدمات بر اساس نیاز و مبتنی بر خصوصیات محیطی گردشگر، بازاریابی شبکه‏ های اجتماعی، سیستم ‏های مسیریابی و راهنمایی، هوش مصنوعی، داده‏کاوی، وب‌‏کاوی و وب ‏معنایی برای ثبت و تحلیل رفتار گردشگران و استخراج الگوهای مرتبط، سیستم ‏های حقیقت مجازی و تورهای مجازی که بصورت سه بعدی، زنده و در حالت ‏های ۳۶۰ درجه مقصد و جاذبه مورد نظر را به نمایش می ‏گذارد، اینها همه فضای دیجیتالی کسب‏وکار گردشگری است. برخی در این فضا با مطرح کردن گردشگری مجازی به عنوان یکی از انواع گردشگری، این حوزه را دچار آشفتگی مفهومی کرده ‏اند و پنداشته ‏اند حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده داده ‏های صوتی، متنی و تصویری، امکان سفرهای مجازی و غیر واقعی به جاذبه‏ های طبیعی، تاریخی، موزه ‏ها، کاخ موزه‏ ها و اماکن باستانی و فرهنگی و … را برای کاربرانی که قصد مراجعه به این اماکن و مقاصد ندارند، فراهم می‏ کند. حتی برخی از شهرهای دنیا سیستم‏ های دوربین شهری خود را به سرزمین دیجیتال پیوند داده ‏اند، به طوری که می ‏توان در آنها گشت و عکس یادگاری گرفت. برخی پا را فراتر نهاده و بیان کرده ‏اند که گردشگری مجازی به عنوان نوعی از انواع گردشگری سبب جلوگیری از تخریب مکان‏ های مورد بازدید و کاهش تعارض ‏های محیطی و اجتماعی است؛ کاهش انواع آلودگی ‏ها و بیماری ‏ها، آسیب ‏رسانی به آثار باستانی و میراث فرهنگی، ترافیک، تصادفات، حوادث مخرب و… از جمله مزایای گردشگری مجازی است!
قبل از سفر، به ارزیابی و بررسی وضعیت مقاصد بپردازند و تجربه ‏ای مجازی را به مدد تکنولوژی در ذهن خود شکل دهند. گردشگری الکترونیکی (گردشگری مجازی) به معنای گردش یا سفر بصورت الکترونیکی و مجازی نیست. بلکه شامل کلیه اجزای کسب‏وکار (تجارت و بازاریابی الکترونیکی، مالی، مدیریت منابع انسانی و تحقیق و توسعه الکترنیکی و…) و همچنین راهبردهای الکترونیکی شامل برنامه ‏ریزی و مدیریت الکترونیکی برای کلیه بخش ‏های این صنعت است. تعاریف و مدل‏ های ارائه شده در خصوص گردشگری الکترونیک، گردشگری هوشمند، گردشگری دیجیتال و یا گردشگری مجازی هم دال بر همین مفهوم است و آن را بخشی از سیستم بازاریابی و مدیریت مقصد دانسته‏ اند.
از دیگر سو تعاریف و مدل‏ های گوناگونی که برای تببین مفهوم گردشگری توسط اندیشمندان و نظریه ‏پردازان این حوزه ارائه شده نشان می ‏دهد که «جابجایی»، «حرکت»، «دوری کردن از فضای زندگی عادی و روزمره»، «بیرن رفتن از محل زندگی خود»، «تعاملات انسانی میهمان- میزبان»، «اقامت موقت در مقصد» و «شرکت و آمیختگی با زندگی مردم محلی و تعامل با آنان » از ارکان اصلی گردشگری است. این موارد که تاکید بر کندن جسم و روح از فضا و محل زندگی روزمره دارد و خصوصا در دنیای امروز از روش ‏های اصولی و شناخته شده برای تجدید قوا و رهایی از تنش ‏ها و استرس‏ ها و قبض‏ ها و گرفتگی ‏های زندگی است، بیانگر این است که گردشگری در فضای مجازی قابل تحقق نیست.
ضروری است گردشگری از هر دو منظر عرضه و تقاضا و تعامل این دو دیده شود. همانطور که بیان شد فن‏آوری ‏های نوین مهم ‏ترین عامل شتاب ‏دهنده صنعت گردشگری بوده و سیستم‏ های توزیع آن را متحول نموده است. به بیان بهتر گردشگری الکترونیک یا گردشگری مجازی تماما به دیجیتالیزه شدن بخش عرضه و فرایندهای توزیع تمرکز دارد و همانند همه صنایع دیگر که با به میدان آمدن تکنولوژی ‏های اطلاعاتی فرایندهای تولید و توزیعشان متحول شده، گردشگری نیز به همان اندازه و حتی بسیار بیشتر در این دو بخش تحول پیدا کرده است.
اما بخش تقاضا و مصرف گردشگری با توجه به مفهوم و فلسفه آن کلا با مجازی شدن در تعارض و تضاد کامل است. گردشگر وقتی گردشگر محسوب می‏شود که زندگی عادی و محل زندگی روزمره را رها و ترک نماید. چه کسی می‏تواند مدعی شود آن‏که مقابل یک صفحه نمایش، خواه کامپیتر شخصی خواه یک اسمارت فون، نشسته و بر مبل خویش لم داده و از سایت ‏های طبیعی یا فرهنگی بازدید می‏کند، از زندگی روزمره و عادات همیشگی فاصله گرفته؛ اتفاقا برعکس، دنیای امروز مردمان که تماما شده حضور در صفحات مجازی و رتق و فتق امورشان از طریق آن و گردشگری مجازی خود عین روزمرگی است. 
بنابراین خلط معنایی گردشگری مجازی آن‏جاست که تصور می‏شود تقاضای گردشگری هم به صورت مجازی قابل تحقق است اما چون فاقد حس حضور در مکان و تجربه زیستن است، شناختی، دستکاری شده و غیرواقعی ایجاد می‏کند. گردشگری مجازی صرفا نقش مکمل برای گردشگری واقعی دارد و بدیهی است گردشگری که از فضای مجازی آغاز و به فضای واقعی ختم شود، آثار و نتایج شناختی و معرفتی آن فزونتر خواهد بود.
گردشگری مجازی، اکوسیستم گردشگری را مخدوش کرده، تاثیرپذیری اجتماعی و فرهنگی جامعه مقصد، تبادل فرهنگی، تماس مستقیم میان گردشگران و مردم محلی؛ گردش و تفریح گردشگر و … را نادیده می ‏انگارد. حتی با پیشرفت‏ های آتی در حوزه هوش مصنوعی که چه بسا امکان تبادل بو، مزه و … هم از بستر مجازی برقرار گردد، باز هم نمی‏ توان آن را یکی از انواع گردشگری دانست زیرا با مفهوم و فلسفه گردشگری در تعارض است.
[۱]  مقاله‏ ی با این عنوان به زبان انگلیسی (Virtual Tourism Misunderstood) در سال گذشته در ششمین کنفرانس بین ‏المللی وب ‏پژوهی، توسط اینجانب ارائه شفاهی شد و درSID , IEEE هم نمایه گردید.
انتهای پیام