بررسی کوتاه گذشته و امروز طنز در هرمزگان

به گزارش اشکان نیوز ، حتی دادگاه‌های بندرعباس هم در کرمان تشکیل می شد . از اواخر دوران هخامنشیان آگاهی داریم که در میناب امروزه و هرموز قدیم حکومتی محلی برقرار بوده و تحت امر دولت مرکزی در پاسارگاد اداره می شده است. این دولت محلی وجود داشته تا دوران حمله و غارت لشکر خونخوار مغول و با پیشروی مغول در جنوب فارس و کرمان حاکمان محلی هرموز جزیره های قشم و هرمز را جهت ادامه حکومت و زندگی حاکمان و مردم و بازرگانان و صنعتگران انتخاب کردند.
زیرا مغول ها نیروی دریایی و قدرت تصرف جزایر را نداشتند.

در جزیره هرمز که مرکز حکومت بود شاه هرموز علاوه بر جزایر به نواحی پس کرانه ای دریای پارس از منو جان تا حاجی آباد و بندرلنگه امروزی و جزیره کیش حکم می راندند . قرون ۶و ۷ و ۸ هجری دوران شکوفایی پادشاهان هرمز بود که با ورود استعماری پرتغالی ها و بعد هم حکومت متعصب صفوی به تدریج بساط ملوک هرموز برچیده شد و از این حکومت که حافظ آنها را ستوده است تنها نام یک وزیر مدبر به نام خواجه عطا باقی مانده است .

آثار ادبی یا طنز از این دوران باقی نمانده است . مگر کتاب شعری به نام کشم (قشم) نامه که شرح جنگ های آن دوران از زبان فردی است که خود شاهد و ناظر جنگ ها و وقایع بوده است .

در دوران جدید و از دهه چهل شمسی کم کم با گسترش مدارس جدید و باالطبع تحصیل جوانان هرمزگانی و آشنایی با نشریات فرهنگی و هنری، استعداد های نهفته در هرمزگان شکوفا شد و چندین نفر شاعر، ترانه سرا ، سینما گر ، خواننده و نویسنده از میان آنها سر برآوردند که می توان از ابراهیم منصفی ( رامی ) ، حسن بنی هاشمی ، حسن کرمی، موسی بندری، حسام الدین نقوی، ناصر عبدالهی و …. نام برد ولی همیشه جای یک طنز نویس در میان اهل ادب هرمزگان خالی بود. اگر چه رامی در زمان تحصیل در دبیرستان نمایش نامه های طنز نوشته و اجرا می کرد.

لازم است قبل از بررسی دوران جدید، به دوران پیش از ظهور رامی اشاره نمایم که شاید بتوان از آن میان یکی دو طنز سرا را نام برد .

نصرک فردی بی سواد و اهل دل و ترانه سرا و بیشتر هجو و هزل سرا بوده است. اهل موسیقی بوده و ترانه هایی چند از او باقی مانده است که در آن ها حالت و طبیعت طنز مشاهده می گردد. ترانه ای دارد به نام ( بندرعباسی نعمت گرونن ۱ ) . توضیح این که تا آن دوره نام بندرعباس بندرعباسی بود منتسب به عباس.
در این ترانه و دیگر ترانه ها نصرک به اعمال بد و ناهنجار مردمان تاخته و حتی گناه برخی کارها را به گردن سرمایه داران و تاجران و زنان تاجران که پر از فیس و افاده بودند می اندازد و روابط ناسالم این افراد را نکوهش می کند.

بندرعباسی نعمت گرونن –که بندرعباس جای جاهلونن ( جاهلی = جوان و اهل دل )
کشیدن ننگ بدنامی فقیران – که فتنه زیر سر حیدرآبادیونن ۲
نصرک تو بگه یک بیت خوبی – که فتنه از زنون تاجرونن
در ترانه بسیار معرف ای وای ای وای به محمد عیدعلی هم بذله گویی و انتقاد از اعمال ناپسند رایج در جامعه دیده می شود که کار خوب نصرک است .

در دوران نصرک وحتی تا سال ۱۳۶۰ در هرمزگان هنوز آخرین موارد برده داری و داشتن غلام و کنیز از میان سیاهپوستان دیده می شد و سیاه پوست حتی حق پوشیدن لباس افراد مرفه و غیر سیاه پوست را نداشتند و نصرک هم ترانه ای که امروز به نام و عنوان سیاه نرمه نرمه معروف شده را در این رابطه ساخته است که شروع می شود با سیاه فیس فیسن- سیاه داخل حفیسن . حفیس همان آفیس انگلیسی است که به دفتر کار و دفتر شرکت می گویند. خلاصه در بیشتر ترانه های نصرک نوعی طنز آمیخته به هجو و هزل دیده می شود.

شاعر بی سواد و روستایی دیگری داریم به نام محمد شاعر اهل روستای پاتل ایسین که دوبیتی های زیادی سروده است و ایرادهای زیادی به رفتار مردمان گرفته در هر روستا و محله ای که به او کم محلی کرده اند و یا رفتار بدی بروز داده اند به آنها و رفتار و خصوصیت بد آنها حمله کرده و آبروی آنها را برده است .

از جمله : سرجاده کشار ۳ تابلو نوشتن – که آقای همتی آسوده نِشتن
بلندو سودرو ریغ مغ احمد۴ – گچین چارتا فضول گشنه نشتن.
لازم است بگویم که مردم روستاهایی که مورد انتقاد شاعر قرار گرفته اند نه تنها ناراحتی ابراز نمی کنند بلکه شعرش را می خوانند و در هرجا او را مشاهده می کنند محترم می شمارند .

پس از چاپ و نشر مجله ها و روزنامه ها در سطح کشور مردم هرمزگان هم اگر طبع طنزی داشتند باارسال آثارشان به نشریات خود را نشان دادند. شاید قدیمی ترین اثر طنز چاپ شده در نشریات جدید سراسری کشور متعلق به فردی به نام محمد عمادی باشدکه اصالتا اهل بلوک لار بودند و ساکن کشور امارات .

ایشان در مقطع کوتاهی با مجله فکاهی خورجین همکاری داشتند . امضای طنازی ایشان هم خالو محمد بود . شاید فکر کنید خالو راشد هم به یاد ایشان واژه ی خالو را برای خود انتخاب کرده اند (ولی باید به عرض برسانم علاوه بر این که به برادر مادر یعنی دایی ، ( خالو) می گویند ؛ معمولا در جنوب برای ارتباط عاطفی برقرار کردن با کسی نیز از لفظ خالو استفاده می شود. همچنین آدم های بذله گو و هنرمندان نیز بیشتر دوست دارند برای نام هنری خود از عنوان خالو استفاده کنند . مثل خالو کریم ( هنرمند طناز تلویزیون ) – خالو قنبر ( خواننده ) و … .).
دیگر فرد یا افرادی در زمینه طنازی نداریم تا می رسد به راشد انصاری . در واقع می توان طنز در هرمزگان و لارستان را به دو دوره پیش و پس از خالو راشد تقسیم کرد . راشد انصاری در اوایل و میانه دهه هفتاد شمسی وارد جامعه ادبی این شهر شد و از آن زمان تمامی تلاش و همت خود را در راه ترقی و بهبود و پیشرفت طنز نویسی و طنز سرایی هرمزگان و جنوب مانند لارستان و جنوب فارس هزینه نمود. از آغاز تا امروز از نام هایی مانند: فیل عینکی ، کوسه جنوب، بچه دیده بان ( روستای محل تولد خالو )، مرد مشکوک ، ادیب بندری، دل آقا، شکاک و در آخر خالو راشد استفاده کرده است .

و باز از آغاز تا امروز و به ترتیب سن و سال در نشریاتی مانند پسران و دختران، جوانان امروز، اطلاعات هفتگی ، خورجین ، گل آقا ، شرق ، اعتماد، آفتاب یزد، تهران امروز ، دنیای طنز، طنز پارسی و … مطالبی را به چاپ رسانده است.

خالو راشد در طنز شفاهی و حاضر جوابی و بذله گویی در جلسات خصوصی و حتی اداری نیز استاد می باشند. در تمامی نشریات محلی هرمزگان یا ستون و صفحه داشته و یا به صورت جسته گریخته مطلب نوشته است.

صفحه طنز بادمجان در روزنامه ندای هرمزگان با مدت فعالیت ۱۷ ساله در سطح کشور رکوردار طول فعالیت صفحه طنز می باشد و مانند آن مشاهده نشده است . چه در مدت و چه در محتوا .

در اواسط دهه ۷۰ در روزنامه صبح ساحل نیز ستون ( در آیینه طنز ) را می نوشت . در اوایل دهه هشتاد هر هفته در هفته نامه مرجان ستون طنز ثابتی داشت، با نام مستعار ( نسیم جنوب)…در نشریات صدف و گامرون نیز دارای ستون های ثابتی بود که مردم محلی همیشه منتظر بیرون آمدن روزنامه و خواندن نوشته های ایشان بودند و بعضی از اصطلاحات و طنزیات ایشان بین مردم مَثَل شده است . در روزنامه ی فعلی و هفته نامه ی آن دوران(دریا) هم یک صفحه طنز می نوشت.

برای نخستین بار در نشریات محلی(ندای هرمزگان) با نثری مشابه نثر تذکره الاولیاء عطار ستون( تذکره المدیران فی بلاد هرمزگان ) را برقرار نمود که در نوع خود تازگی داشت .البته پس از ستون تذکره المقامات مرحوم ابوالفضل زرویی در گل آقا.ستون این مرد مشکوک نیز همزمان با تذکره در ندای هرمزگان با امضای شکاک می نوشت.

لازم به ذکر است که درمیانه دهه ۷۰ شمسی ستون طنزی به نام ( پتروک ) در روزنامه ندای هرمزگان با امضاء کل علی ( کربلایی علی ) چاپ می شد که احتمالا کاری از غلام حسین عطایی دریایی مدیر مسئول این روزنامه بوده است که بیشتر مسایل سیاسی استان را به طنز می نوشت.

محمد حسین رفیعی نیز در برهه ای بعضا مطالب طنز ژورنالیستی در صبح ساحل با امضای اسب رهوار می نوشت. در اواخر دهه ۷۰. و اندکی بعد با همکاری خالو راشد اقدام به انتشار ویژه نامه ای ضمیمه هفته نامه امید ساحل کردند با نام ( دلقک ) . در این دوران نشریات محلی استان های همسایه نیز از نوشته های راشد بهره می بردند . از جمله نشریات فارس، کرمان و بوشهر.

خالو راشد آثار چاپ شده در نشریات سراسری و محلی خود را در کتابی به نام این مرد مشکوک جمع آوری کرد که کاریکاتورهای آن را زنده یاد محمد رفیع ضیایی کاریکاتوریست برجسته کشوری اهل اوز لارستان کشیدند و ابوالفضل زرویی نصرآباد نیز بر این کتاب مقدمه نوشت .

راشد درجامعه طنز بیشتر شناخته شد و مانند کوهی که در حال رشد است از میانه دریای مردم جنوب سر بر آورد. لازم به ذکر است که این کتاب “این مردمشکوک” شامل: ( شعرهای خیلی نو ) و آثار چاپ شده خالو در نشریات بود مثل تذکره ها و خبرهای مشکوک.

اگر هر فردی در هر زمینه و حرفه ای ، در هر هنر و پیشه ای به اندازه خالو راشد پشتکار و پیگیری درکار ها به خرج می دادند امروزه روز ، حال و روز کشور بهتر از این بود که هست. ایشان هر چه کتاب و نشریات و مقالات و داستان های طنز را که دستش رسیده چه از ایرانیان و چه غیر ایرانیان همه را جمع آوری کرده و سعی نموده که افراد علاقه مند به طنز را راهنمایی کند. از جمله سال هاست به عنوان مدرس در کانون پرورش فکری مشغول تدریس طنز است و همچنین پایه گذار انجمن طنز در استان و حوزه هنری است.

جشنواره، مسابقه و کنگره طنزی نبوده که در آن شرکت نکرده و به مقامی نرسیده باشد. در زمینه وبلاگ نویسی طنز هم در جشنواره مربوطه در کشور برگزیده شده است. این اواخر نخستین جشواره ملی مطبوعات خلیج فارس در بخش ملی با حضور استاهای تهران ، اصفهان ، خراسان رضوی ، قم ، گلستان ، آذربایجان شرقی ، فارس، کهگیلویه و بویراحمد ، خوزستان و هرمزگان شرکت داشتند که خالو درزمینه طنز مکتوب به مقام اول رسیدند .ضمن این که سال قبل و سال های قبل تر هم در جشنواره های کشوری و منطقه ای دیگری نیز در بخش طنز بارها و بارها اول شده اند.

در زمینه چاپ کتاب هم ایشان به نوعی رکورد دار می باشند با ۱۶ کتاب شامل نثر و شعرطنز . همین پشتکار عجیب، خالو را به یک سبک خاص رسانده است که می توان نمودار رشد او را از کتاب ( دغدغه های بی خیالی ) تا( پُز ناله) ترسیم کرد . باید گفت که نخستین شب شعر طنز در تاریخ هرمزگان و در سطح کشور پس از تهران نیز به همت ایشان برگزار شد که در اوایل و اواسط دهه ی ۸۰ در ۴ مرتبه و با حضور طنز پردازان مطرح کشور از جمله زنده یاد ابوالفضل زرویی نصر آباد در بندرعباس برگزار گردید .

در حال حاضر هرمزگان و جنوب است و همین یک پهلوان و اگر راشد سکوت کند جانشین مناسبی ندارد .
در نهایت از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی مراسمی با حضور تعدادی طنزپرداز از سراسر کشور در سال ۸۶ از راشد به عنوان یکی از مفاخر فرهنگ و هنر استان تجلیل شد.

در سال های اخیر افرادی مانند کاظم گلخنی در زمینه طنز مطبوعاتی فعالیت دارند که اگر با پشتکار خالو راشد به میدان بیایند حتما موفق خواهند شد و راشد ما هم از تنهایی بیرون خواهد آمد .

شاعران غزل سرا و جدی سرا مانند: منصور ضمیری، مسلم محبی ، عبدالحسین انصاری ، ایرج انصاری فرد و … هم گاهگاهی طنز می نویسند که ای کاش بیشتر پیگیر می بودند . قطعا در بین شاعران بومی سرا و دوبیتی سراهای محلی و حتی پست مدرن ها افرادی بوده و هستند که در آثارشان رگه هایی از طنز پیدا می شود ، اما به صورت حرفه ای تاکنون مشاهده نکرده ایم که کسی به مقوله طنز به جز خالو راشد پرداخته باشد.

لازم است از فردی به نام غلامحسین ترکمان اهل شیراز نیز نام ببریم که او هم در مجاورت خالو راشد طبع طنزش گل کرده و در دهه ۸۰یک کتاب طنز به نام (مردگان غریب) به چاپ رساند و می توان این کتاب را هم محصول طنز هرمزگان محسوب کرد .

همین مرحوم ترکمان با همکاری مرتضی پسندیده شاعر گیلانی ساکن بندرعباس کتاب طنزی به چاپ رساندند که نام آن را از یاد برده ام .

در پایان ضمن درخواست از خالو راشد برای پرورش استعدادهای طنز استان، می توان تمامی این نوشته را در چند جمله خلاصه کرد . طنز نویسی در هرمزگان تقسیم می شود به پیش از راشد و بعد از راشد. چراغ طنز این استان را راشد برافروخته و روشن نگاه داشته است و امیدواریم که با تربیت و پرورش چندین استعداد ذاتی از خاموشی این چراغ پر نور جلوگیری نماید. سخن آخر را با متنی به پایان می رسانم که چندی قبل پس از خواندن غزلهای جدید طنز خالو راشد خطاب به ایشان و دوستدارانش نوشته ام : فرقی نمی کند در چه زمینه ای فعالیت داشته باشی، شعر باشد یا داستان ، طنز باشد یا جدی ، استعداد تنها با پشتکار فراوان پرورش می یابد . نمونه اش آقای راشد انصاری که هر روز کلامش رساتر، عباراتش گیراتر و درکارش ماهرتر می شود.
در حال حاضر و در سطح کشور در سرایش طنز به درجه استادی رسیده اند . مقایسه سروده های قدیم و تازه ایشان نشانگر رشد بالای او می باشند. شعریت در سروده هایش را کمتر می توان در کار دیگران دید .کارها و سروده های اخیرشان طنازی و شاعری دست به دست هم داده اند و این ملازمت کار راشد را قابل قبول خاص و عام نموده است.

در معاصران زنده، تنها هادی خرسندی و ناصر فیض و یکی دو تن دیگر از نسل امروز را می توان هم ردیف او دانست. ایشان به مرحله ( عبیداولی )۵ رسیده اند . برای این افتخار ِ بندرعباس و لارستان و دیده بان امید پیشرفت بیشتر و سلامتی و عمر با عزت را دارم .

با احترام،اسماعیل افراسیابی_ نویسنده و پژوهشگر

پی نوشت :
1- در زمان نصرک و هنوز هم در سرتاسر جنوب به ملزومات زندگی نعمت می گویند و می گفتند . از جمله نان، خوراکی ، میوه و …
2- – حیدر آبادی ها تاجران هندی و شیه قاره بودند که در بندرعباس دفتر و دستک داشتند و از وضعیت مناسب مالی برخوردار بودند.
3- نام روستاهای اطراف محل زندگی محمد شاعر.
4- همتی کدخدای قدیم روستاهای کشار.
5- به گمان حقیر باید برای طنز نویسان درجه هایی قاعل شد که مثلا از ملانصرالدین شروع شود و در نهایت به عبید زاکانی برسد .مثلا: ملا ۱ – ملا ۲ – ملا ۳ – عبید ۳- عبید ۲ – عبید ۱- خلاصه عبید اولی بالاترین درجه طنز سرایان باشد.

انتهای پیام