به گزارش اشکان نیوز ، کارکرد سدها و شبکه‌های انتقال آب آن در دوره هخامنشی در ناحیه تخت جمشید و پاسارگاد، به طور کلی مهار و کنترل سیلاب، استفاده از آب ذخیره شده برای سکونتگاه‌ها، کشاورزی و باغ‌داری و احتمالاً استفاده صنعتی بوده است.
منطقۀ توابع ارسنجان در بخش جنوبی و غربی شهرستان ارسنجان در استان فارس قرار دارد و شامل دو دشت میانکوهی جنوبی و غربی است. بخش غربی که قسمتی از آن با منطقۀ «سیدان» مشترک است و در انتهای غربی به نقش رستم محدود می‌شود، حدود ۳۰ کیلومتر درازا و ۶ کیلومتر پهنا دارد.
پیرامون دشت را رشته کوه‌هایی فرا گرفته و همانند دیوارهای طبیعی این دشت را از دیگر دشت‌های همجوار جدا کرده است. در انتهای جنوب‌شرقی، رشته کوه‌های پیرامون دشت به یکدیگر نزدیک می‌شود و تنگهای کوهستانی به وجود می‌آورد که نزدیک به ۶۰۰ متر درازا و ۱۰۰ متر پهنا دارد و به معروف است.
در این دشت جریانی فصلی وجود دارد آسیاب که مسیر آن از همین تنگه می‌گذرد. در فصل‌های بارانی، آب حاصل از بارش از دره‌ها و دربندهای کوهستانی و سطح دشت در بستر رودخانه جاری می‌شود و پس از گذر از تنگه در پایین دست به جریان دیگری می‌پیوندد و سرانجام به دریاچۀ طشک می‌ریزد.
نزدیکترین آبادی به سد، روستای نعمت آباد است که در فاصلۀ ۴۵۰ متری شمال‌غرب آن قرار دارد. امروزه بخش انتهای شرقی سد برای ساخت جاده روستایی تخریب شده است بخش مرکزی آن نیز که در مسیر رودخانۀ فصلی قرار گرفته بر اثر سیلاب‌های فصلی و به دلیل ایجاد کانال آبرسانی کشاورزی نابود شده است.
بخش غربی سد نیز در جریان ایجاد معدن و فعالیت‌های استخراج سنگ از کوه همجوار به شدت آسیب دیده و روی سطح آن تسطیح شده و تکه-سنگ‌های بزرگی پیرامون و روی آن ریخته شده است.
سد تنگ آسیاب بر خلاف دیگر سدهای تاریخی شناسایی شده در حوزه پاسارگاد پلان قوسی دارد، که از ویژگی‌های منحصر به فرد آن است. طول سد به طور دقیق مشخص نیست، اما با توجه به شواهد می‌توان آن را حدود ۲۹۰ متر در نظر گرفت.
عرض آن نیز در قسمت‌های مختلف متفاوت است. در قسمت شرقی منتهی به کوهستان پهنای سد به حدود ۳۰ متر می‌رسد و در قسمت مرکزی حدود ۴۵ متر است. ارتفاع سد نیز اکنون حدود ۷ متر از سطح زمینهای پیرامون است.
این سد نیز همانند دیگر سدهای تاریخی شناسایی شده در حوزه پاسارگاد به صورت هستۀ خاکی با پوشش لاشه سنگ طبیعی اجرا شده و در ساخت آن از هیچ گونه ملاتی استفاده نشده است. نکتۀ مهم د ر مورد ساخت سد تنگ آسیاب مکان‌یابی آن است که از نظر مهندسی سدسازی بسیار اهمیت دارد.
مکان ساخت سد ابتدای تنگۀ کوهستانی است و دو سوی دیواره آن را بافت صخرهای و کوهستانی تشکیل داده و حتی کف تنگه نیز به صورت بافت سنگی است.
بستر صخرهای رودخانه سبب شده که پی و شالوده طبیعی مستحکمی برای ساخت سد به وجود آید و نیازی به مقاوم‌سازی بنیان سد نباشد.
شماره ثبت تل قلات جلودر ۲۸۲۳۳ تاریخ ۱۳ /۱۱ /۱۳۸۸
انتهای پیام
