مریم اطیابی: این روزها و در جولان کرونا و گرانی و اقتصاد آشفته، کمتر کسی حواسش به میراث فرهنگی این سرزمین است، اما چشم تاریخ سخت همین روزها را نشانه گرفته؛ همین روزهایی که حال میراث فرهنگی کشور روبه وخامت است و ملتهب ترین حال وروز هم به نام میراث تاریخی – فرهنگی شهر همدان درحال رقم خوردن است؛ شهری که عنوان اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران(مادها) را در کارنامه دارد و دارای قدیمی ترین بافت ها و محلات مسکونی است اما طی ماه های اخیر با مجوزهای غیرقانونی نهادهایی چون شورای شهر و شهرداری و بدون توجه به قوانین میراثی در حال ازدست دادن بافت ها و بناهای تاریخی اش است، نشان به آن نشان که یکشنبه ۲ آذر، معاون معماری و شهرسازی شهرداری همدان در اقدامی عجیب در نامه ای خطاب به شهرداران مناطق چهارگانه همدان اعلام کرد بر اساس طرح تفصیلی مجوز ساخت وساز در بافت تاریخی را صادر کنند و شگفت آورتر آن که چند ساعت بعد برای چند پرونده مجوز ساخت وساز صادر شد!
همدان اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران(مادها) بوده است. این شهر در روزگار هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، آل بویه و سلجوقیان نیز یکی از پایتخت های کشور بوده و قدیمی ترین آثار یافت شده از محوطه باستانی هگمتانه و نیز کتیبه های گنج نامه در این شهر مربوط به دوران هخامنشیان است.
اینها تاریخچه ای از گذشته دور همدان بود، اما این شهر همیشه میراث دار تاریخی گهربار بوده و گواه این ادعا وجود ۵۱محله و مرکز محله قدیمی و تاریخی ارزشمند است که متاسفانه در سال های اخیر بسیاری از آنها ویران شده و از بین رفته و طی ماه های اخیر ضرباهنگ این تخریبات سرعت گرفته است. برای این که در جریان روند تخریبی محلات تاریخی همدان قرار بگیریم شاید بد نباشد مروری کوتاه بر آنچه طی سال های اخیر بر هگمتانه ایران گذشته، داشته باشیم.
چهار شهر همدان، تویسرکان، نهاوند و ملایر جزو ۱۶۸شهری هستند که شورای عالی معماری و شهرسازی محدوده بافت تاریخی آنها را سال۹۴ تعیین، تطبیق و ابلاغ کرد؛ البته محدوده بافت تاریخی همدان سال ۸۸ هم از سوی سازمان میراث فرهنگی به وزارت کشور ابلاغ شده بود. بنابراین این خبر چندان جدی به نظر نمی رسید. کدام خبر؟ همین که سه ماه قبل ۱۰نفر از اعضای شورای شهر همدان در صحن شورا طرحی را تصویب کردند که طبق آن شهرداری ها برای ساخت وساز در بافت تاریخی شهری یعنی رینگ اول و دوم نیازی به استعلام از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ندارند. اما آرام آرام خبر جدی شد و شنیدنش ذهن میراث دوستان را به هم ریخت. همدانی بدون بافت تاریخی آدم را بیشتر به یاد اولیویه، جهانگرد فرانسوی عصر قاجار و توصیفاتش از این شهر در سفرنامه اش می اندازد: «همدان در تمام سلطنت صفویه از شهرهای معظم ایران بوده، بعد از انقراض سلطنت از آن دودمان به بلاها و فلاکت های متعاقب گرفتارشده و اکنون جز قصبچه ای بیش نیست، لیکن باره و حصار شهر هنوز آثار عظمت را دارد و بعضی ابنیه خوب هنوز باقی است که از آجر ساخته اند و چند مسجد نیکو برجاست، اما جمعیت آن رفته و بیشتر از نصف خانه ها خراب شده و ارگ که در جانب شهر و در روی تلی واقع بود، حال کلا ویران است.»
شاید هم ما را به یاد تخریب سه بنای تاریخی «اخلاصی»، «شمسیان» و «بهرامی» واقع در چمن کبابیان از قدیمی ترین محلات همدان بیندازد که دی۹۶ از سوی شهرداری تخریب و با خاک یکسان شد؛ تخریب آخرین مرکز محلات تاریخی موجود در شهر همدان آن هم بدون مجوز و در حالی که از سال۹۰ در کمیسیون ماده ۵ طرح تفصیلی تبدیل مرکز محله کبابیان به مکانی اقامتی با کاربری بوم گردی و گردشگری به صورت قانون مصوب و به شهرداری ابلاغ شده بود.
هر چند ابراهیم شقاقی، مدیرکل حقوقی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سه شنبه ۲۲ مهر، در نامه ای به فرماندار همدان، درخواست کرد مصوبه تازه تصویب شده شورای شهر را تایید نکند، اما چه شد که بافت تاریخی همدان با چنین سرنوشتی روبه رو شد؟
گرانی، بهانه انبوه سازان در بافت تاریخی شد
یک سالی است که حفظ بافت تاریخی از یک سو و تلاش برای اعطای مجوز ساخت وساز از سوی دیگر به چالشی بین میراث فرهنگی و شهرداری بدل شده است. از آنجا که بافت تاریخی همدان طبق مصوبه قانونی ارزشمند شناخته شده، بلندمرتبه سازی در رینگ اول و دوم شهر تقریبا ناممکن و بیش از سه طبقه نیست. حالا عده ای این موضوع را یکی از دلایل افزایش قیمت ملک در شهر همدان عنوان می کنند. در این بین جمعی از مالکان و انبوه سازان در نامه ای به شورای اسلامی شهر همدان خواستار بررسی این موضوع و رفع موانع برای گرفتن ارتفاع در بافت تاریخی شهر همدان شدند.
اما پیشتر در خرداد ۹۹ علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان عنوان کرده بود: حفظ بافت تاریخی مصوب شورای عالی شهرسازی هیچ تاثیری بر گرانی مسکن در همدان ندارد و ظرفیت ساخت مسکن بر اساس مصوبه شورا در محدوده بافت تاریخی همدان بسیار ناچیز است. او بر این که هیچ تعارفی در حفظ بافت تاریخی شهر با کسی ندارد، تاکید کرده بود.
چشم طمع به بافت تاریخی
همایون اسماعیل زاده، کارشناس ارشد مرمت دو موضوع را دلیل عمده تلاش ها برای بلندمرتبه سازی در بافت تاریخی می داند. نخست آن که زمین های اطراف همدان گران شده و دیگر برای بسازبفروش ها ساخت وساز در آن محدوده صرف نمی کند و چشم همه آنها به بافت تاریخی دوخته شده است. دوم این که شهرداری منبع درآمدی ندارد و کرونا و تحریم ها مزید بر علت شده و وقتی ولع بسازبفروش ها را می بیند، طبق معمول تراکم فروشی را راه حلی برای نجات خود از کمبود بودجه می پندارد.
اسماعیل زاده با تاکید بر این که گردشگر به همدان نمی آید تا صرفا گنج نامه یا غار علیصدر را ببیند، می افزاید: در گذشته همدان حدود ۵۱ محله و مرکز محله داشت؛ محله صابونی ها، قاشق تراشان، جولان، سبدبافان، کبابیان، کلپا، چاپارخانه، محله حاجی، چوپان ها، نظربیگ و… که از برخی از آنها فقط نامی باقی مانده است. حتی بین این محلات تفاوت آداب و رسوم و لهجه وجود داشته که این خود بر جذابیت این محله ها می افزود، اما اکنون تنها ۱۸محله باقی مانده است. حالا به جای احیای این محلات برخی برای منافع خودشان چشم بر ثروت ملی و رونق گردشگری می بندند و آسان ترین راه یعنی تخریب و بلندمرتبه سازی را انتخاب می کنند.
میراث فرهنگی تخصص ندارد
اما شنیدن دلایل شورای شهری ها به نوعی بر این موضوع صحه می گذارد. علی فتحی، رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر همدان ۲۸ خرداد ۹۹ در جلسه شورای شهر با این ادعا که تفاوت در صدور مجوز ارتفاع باعث شده معابر به شکل دندانه ای درآیند و بر زیبایی شهر تاثیر منفی بگذارند، گفت: میراث فرهنگی برای صدور مجوز ارتفاع تخصص کافی ندارد و همین امر برای مردم و انبوه سازان مشکل ایجاد کرده است. لذا دادستانی در این موضوع ورود کند تا زمینه اخذ تصمیم تخصصی و قانونی فراهم شود.
رضوان سلماسی هم در این جلسه پیشنهاد داد همدان در بحث تعیین حریم بافت تاریخی و فرسوده از شهرهایی نظیر تبریز، اردبیل و زنجان الگوبرداری کند. این الگوبرداری در حالی پیشنهاد شده که اردیبهشت ماه علیرضا قوچی، معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی اعلام کرده بود بیش از ۹۰درصد بافت تاریخی تبریز از بین رفته است و ۱۰درصد باقیمانده را نیز عده ای تخریب می کنند!
نیازی به استعلام از میراث فرهنگی نیست
از سویی دادستان همدان ۲۷ مهرماه در نامه ای به مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان دستور داده ضوابط اختصاصی میراث فرهنگی بافت تاریخی همدان را ظرف یک ماه صادر کند. در این بین سید مسعود عسگریان، رئیس شورای شهر همدان دوم آذرماه گفت: بر اساس نامه دادستان شهرداری در محدوده بافت تاریخی همدان به استثنای بناهای واجد ارزش و تاریخی نیازی به استعلام از میراث فرهنگی برای صدور پروانه ساختمانی ندارد.
این درحالی است که وزارت میراث فرهنگی در طول این یک ماه ضوابط را مورد بررسی و تصویب قرار داد و ۲۹ آبان به استانداری همدان ابلاغ کرد، اما طبیعی است ابلاغ این ضوابط از استانداری به شهرداری با توجه به روال اداری چند روزی زمان ببرد. در همین حین معاون معماری و شهرسازی شهرداری همدان در اقدامی عجیب روز دوم آذر در نامه ای خطاب به شهرداران مناطق چهارگانه همدان اعلام کرد بر اساس طرح تفصیلی مجوز ساخت وساز در بافت تاریخی را صادر کنند و شگفت آورتر آن که چند ساعت بعد برای چندین پرونده مجوز ساخت وساز صادر شد!
اما مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان رسما به رسانه ها اعلام کرد: شهردار همدان دوم آذر طبق مکاتبه ای تاکید کرد که چون ضوابط هنوز تعیین نشده ما طبق نامه دادستان عمل خواهیم کرد که من تصویر نامه وزارتخانه و همچنین نامه خودم را برای شخص شهردار ارسال کرده ام.
منبع: جام‌جم
انتهای پیام
