سفر در ایران باستان؛ از سیر آفاق و انفس تا زیارت بزرگان، در گذشته، سفر در ایران معنای ژرفی داشت. در دوران‌هایی که ناصر خسرو برای نگارش سفری صد صفحه‌ای هفت سال در راه بود، یا زمانی که ایرانیان سفر را ضرورتی برای رشد معنوی و فکری می‌دانستند، حرکت در مکان تنها جابه‌جایی نبود؛ بلکه تجربه‌ای قدسی بود.
در این شیوه‌ی دیرینه، سفر نه برای لذت‌های زودگذر، بلکه برای دیدن «دیگری‌ها» و زیارت اندیشمندان، شاعران، یا مقبره بزرگان بود. مکان‌ها بستری برای این مواجهات معنادار به شمار می‌آمدند، و سفر چیزی فراتر از مشاهده‌ی بناها؛ بلکه جستجوی معنا در افق‌های جدید و تعامل با «نَفْس»های دیگر بود.
صنعت توریسم؛ مصرف‌گرایی در برابر معنا
اما امروزه صنعت گردشگری، که در ظاهر قرار است یادمان‌های تاریخی و مکان‌های قدسی را زنده نگه دارد، در عمل آنها را به کالاهایی تجاری تبدیل کرده است. مکان‌ها برای جذب توریست، مسخ یا بازسازی می‌شوند و تاریخ‌های ساختگی جایگزین روایت‌های اصیل می‌شوند.
توریست‌ها نیز اغلب به سطحی‌ترین لایه‌های این مکان‌ها توجه دارند و سفرهایشان به ثبت عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی خلاصه می‌شود. این تغییر، سفر را از یک تجربه‌ی معنوی به فعالیتی مصرفی فروکاسته است.
پیامدهای فرهنگی؛ از چیزواره شدن مکان‌ها تا انسان‌ها
یکی از جدی‌ترین پیامدهای صنعت گردشگری، تبدیل مکان‌ها و آدم‌ها به چیزهایی همسان و تخت است. به جای آنکه سفر فرصتی برای مواجهه با تفاوت‌ها و رشد فکری باشد، اکنون به بازدیدی تکراری و بدون عمق بدل شده است.
این رویکرد نه تنها به مکان‌ها آسیب می‌زند، بلکه تجربه‌ی انسانی سفر را نیز بی‌روح و مکانیکی می‌کند. جهانگردی دیگر «گشودن افق‌ها» نیست، بلکه معامله‌ای تجاری است که در آن مکان‌ها و انسان‌ها به ابزاری برای سودآوری تبدیل شده‌اند.
احیای سنت؛ آیا بازگشت به سیر آفاق و انفس ممکن است؟
با وجود چالش‌های مدرن، می‌توان از میراث دیرینه‌ی ایران در سفر الهام گرفت. احیای مفهوم «سیر آفاق و انفس»، که هدفش دگرگونی معنوی و رویارویی با دیگری‌ها بود، می‌تواند سفر را دوباره معنادار کند.
این احیا مستلزم بازنگری در رویکردهای گردشگری، تمرکز بر اصالت مکان‌ها و روایت‌های تاریخی، و تشویق به تجربه‌ی عمیق‌تر است. شاید بتوان با ترکیب فناوری‌های نوین با نگاه معنوی به سفر، پلی میان گذشته و آینده ایجاد کرد.
سفر در ایران، زمانی راهی برای کشف معنای زندگی و تجربه‌ی انسانی بود. اما صنعت گردشگری مدرن این مفهوم را به فعالیتی مصرفی تقلیل داده است. شاید با بازگشت به ارزش‌های کهن سفر و تلفیق آن با رویکردهای نوین، بتوان بار دیگر سفر را به تجربه‌ای الهام‌بخش و اثرگذار تبدیل کرد.
انتهای پیام
-
-
- مهرگان؛ جشن پیروزی روشنایی بر تاریکی و آیینی جاودانه در فرهنگ ایرانی
-
