حسن عباسی: دستگاه قضایی، به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان نظام حکمرانی، نقشی بنیادین در تأمین عدالت و حفظ حقوق شهروندان ایفا می‌کند. در این میان، قاضیان به عنوان مجریان اصلی عدالت و قانون، مسئولیت بزرگی بر عهده دارند؛ مسئولیتی که ایجاب می‌کند درک عمیقی از شرایط و موقعیت‌های متهمان و محکومان داشته باشند. اما آیا همه‌ی قضات این درک عمیق را از شرایط زندانیان و سیستم زندان‌ها دارند؟
در ماه‌های اخیر، پیشنهاد جنجالی از سوی برخی از حقوقدانان مثل برهانی بعد از آزادی از زندان و استادان حقوقی مطرح شده است که می‌تواند دستگاه قضایی را دچار تحول کند: «قضات باید برای مدتی، مثلاً پنج روز، بدون اطلاع قبلی در زندان بسر ببرند». این پیشنهاد، گرچه در ابتدا غیرمتعارف و شاید حتی بی‌رحمانه به نظر می‌رسد، اما در پس آن، اهداف عمیق و کلانی نهفته است. به گفته‌ی دکتر برهانی، حقوقدان و استاد دانشگاه، گذراندن چند روز در زندان، آن هم در شرایط سخت انفرادی، قرنطینه و بند عمومی، می‌تواند تجربه‌ای اثرگذار باشد که نوع نگاه قاضیان به حقوق متهمان را دگرگون کند.
چرا تجربه‌ی زندان؟
افرادی که تاکنون پایشان به زندان باز نشده، شاید نتوانند فشارهای روانی و اجتماعی‌ای را که یک زندانی متحمل می‌شود، به درستی درک کنند. شرایط نامساعد زندان، محدودیت آزادی، برخوردهای سختگیرانه و از دست دادن ارتباط با جهان بیرون، همه و همه مواردی هستند که می‌تواند باعث شود تا افراد به دید تازه‌ای از زندگی دست یابند. حقوقدانان معتقدند که این تجربه می‌تواند قاضیان حتی وکلا را در مواجهه با وضعیت زندانیان و خانواده‌های آنان همدردتر و حساس‌تر کند و این حساسیت می‌تواند به صدور احکام عادلانه‌تر و انسانی‌تر منجر شود.
برای مثال، تجربه‌ی حتی یک روز انفرادی، می‌تواند دید قاضی را نسبت به آسیب‌های زندان انفرادی برای متهمان عادی و سیاسی تغییر دهد. شرایط نامساعدی که در زندان‌ها مشاهده می‌شود، نظیر کمبود امکانات بهداشتی، کمبود فضا و فشارهای روانی شدید، همه مواردی هستند که در صورت تجربه‌ی مستقیم، در تصمیم‌گیری‌های قضات تأثیرگذار خواهد بود. دکتر برهانی تأکید می‌کند: «این پنج روز شاید در نگاه اول بی‌رحمانه باشد، اما نتایج آن برای عدالت جامعه ارزشمند است.»
نگاهی انتقادی به وضعیت زندانیان در ایران
نظام زندان در ایران، به ویژه برای زندانیان سیاسی، با انتقادات زیادی روبرو است. بسیاری از ناظران حقوق بشری و نهادهای داخلی و بین‌المللی بارها اعلام کرده‌اند که شرایط برخی زندان‌ها در ایران، به ویژه برای زندانیان سیاسی، غیرقابل‌تحمل و ناقض حقوق بشر است. زندانیان سیاسی که اغلب به دلیل ابراز عقاید و فعالیت‌های مدنی بازداشت می‌شوند، به دلیل شرایط سخت و رفتارهای نامناسبی که در زندان متحمل می‌شوند، تبدیل به قربانیان دستگاه قضایی شده‌اند.
چالش‌های نظام قضایی و ضرورت بازنگری در رویه‌ها
افزایش آمار زندانیان سیاسی و انتقادات گسترده نسبت به شرایط زندان‌ها، نشان می‌دهد که شاید وقت آن رسیده تا دستگاه قضایی در رویه‌ها و استانداردهای خود تجدیدنظر کند. آیا قضاتی که تاکنون تجربه‌ای از زندان و شرایط سخت زندانیان نداشته‌اند، می‌توانند درک کاملی از وضعیت آنان داشته باشند؟ پاسخ به این سؤال شاید به درک و تجربه‌ی خود قاضیان وابسته باشد.
از این رو، طرحی مانند تجربه‌ی کوتاه‌مدت زندان برای قضات می‌تواند به‌عنوان بخشی از دوره‌ی آموزشی آنان مدنظر قرار گیرد. این اقدام می‌تواند به شکل‌گیری دیدی عمیق‌تر و واقع‌گرایانه‌تر از وضعیت زندان‌ها و شرایط محکومان منجر شود و در نتیجه، احتمال صدور احکام عادلانه‌تر را افزایش دهد.
انتهای پیام
