حمیدرضا حسینی: از جمله کارکردهای فرعی مدرسه سپهسالار در دوره قاجار، برگزاری نمایشگاه پارچه، لوازم خرازی، بلورجات و کالاهای سمساری در ماه رمضان بود که با ازدحام مردم در صحن، ایوان‌ها و حجره‌ها همراه می‌شد و گاه ناصرالدین‌شاه نیز برای بازدید از نمایشگاه بدان‌جا می‌آمد. خوشبختانه عکس‌هایی از حضور مردم در این نمایشگاه باقی مانده است.
همیشه برایم سؤال بود که چرا در دوره ناصری از صحن مسجد و مدرسه سپهسالار استفاده تجاری می‌شده و آیا این‌کار خلاف شؤونات مذهبی مسجد و جایگاه علمی مدرسه نبوده است؟! تا این‌که اخیرا در فصل اول وقفنامه این مدرسه با عنوان «فی تبیین الاوقاف و توابعها» به این عبارت برخوردم: «صحن مدرسه و دهلیز و حوض و حیاط خلوتخانه‌ها و مایَتلُوها، عیناً و عرصهً وقف است بر جمهور مسلمین که از منافع متعارفۀ هر یک از آنها منتفع گردند».
در عبارت یادشده تنها دو قید محدودکننده وجود دارد: یکی انحصار استفاده به مسلمانان و دیگری متعارف بودن انتفاع آنان. بنابراین، اگر کسی مسلمان باشد، نه فقط می‌تواند آزادانه به بخش‌های یادشده وارد شود، بلکه می‌تواند از آنها در حدود متعارف، منفعت ببرد. مثلا اگر شخص مسلمانی از معماری و تزئینات زیبای صحن مدرسه عکاسی کند و عکس‌ها را بفروشد، مدیریت موقوفه نمی‌تواند جلوگیری کند. چون هم مسلمان است و هم عکاسی از بنا اقدامی نامتعارف و آسیب‌زننده نیست.
وقتی وقفنامه مدرسه سپهسالار را می‌خوانیم، متوجه می‌شویم که این مدرسه صرفا وقف طلاب علوم دینی نشده و به «محصلین فنون» نیز اختصاص یافته است. هم‌چنین، مقرر شده است که مکتبخانه‌‌ای رایگان با ظرفیت صد نفر برای کودکان داشته باشد و هزینه خوراک و لباس و سایر ملزومات تحصیل کودکان بی‌بضاعت را نیز فراهم کند. حتی گفته شده است که مازاد آب قنات مدرسه به خانه‌های سایر مردم شهر (با رعایت همجواری) سرازیر شود و مواردی از این قبیل که نشان می‌دهد واقف تا جای ممکن می‌خواسته است همه مردم (یا دست‌کم مسلمانان) از وجود این مدرسه بهره‌مند شوند.
بدیهی است که استفاده گسترده از صحن و دهلیز و حوض و حیاط خلوتخانه‌ها باید تابع شرایطی باشد که مخل فعالیت‌های عبادی و علمی نشود و مقررات خاصی نیز برای نظم‌بخشی به فعالیت‌های جانبی وضع شود اما به نظر می‌رسد آنچه اکنون شاهد هستیم، انحصار موقوفه مسجد و مدرسه سپهسالار به طلاب علوم دینی، ایجاد حداکثر محدودیت‌ها برای استفاده «جمهور مسلمین» و نادیده گرفتن عبارات روشن و بعضا تأویل‌ناپذیر وقفنامه است.
طبق فتوای مقام رهبری «متولی موقوفه حق ندارد کاری کند یا قانونی وضع کند که با مقتضای وقف در تعارض باشد. باید طبق آنچه واقف در هنگام وقف وضع کرده، عمل کند». استناد به فتوای رهبری از آن‌روست که ایشان علاوه بر صفت مرجعیت (که حتما مورد قبول مدیریت مدرسه عالی شهید مطهری است)، طبق وقفنامه، متولی مسجد و مدرسه سپهسالار نیز هستند. چه آن‌که در این وقفنامه، تولیت موقوفه به سلطان (حاکم) عصر تفویض شده است؛ هرچند که با توجه به جایگاه و مشغلات شخص حاکم، اعمال تولیت از طریق نایب‌التولیه صورت می‌گیرد.
در بسیاری از شهرهای ایران، ورود به مساجد و مدارس دینی برای عموم آزاد و گاه محدود به روزهای خاصی از هفته است تا مخل برنامه‌های عبادی و آموزشی نباشد. مانند مسجد و مدرسه چهارباغ در اصفهان که در روزها و ساعت‌های مشخصی به روی گردشگران گشوده می‌شود. با وجود این، روشن نیست چرا درهای مسجد و مدرسه سپهسالار که از نظر وقفنامه، شرایط سهل‌گیرانه‌ای برای استفاده عموم دارد، به روی مردم به‌ویژه گردشگران و علاقمندان به بناهای تاریخی بسته است؟ امید می‌رود مدیریت مدرسه عالی شهید مطهری روشن‌گری لازم را در این خصوص داشته باشند.
انتهای پیام
